Ik kwam, ik zaag en ik gaf mie over!

Der bennen gonnent dij nait geern aan heur middelboare schoultied trugdenken, omreden ze bevubbeld onregelmoatege waarkwoordsvörms oet kop leren mozzen. Kieken, doe kiks, doe keeks, doe hes keken.
Staarke waarkwoorden, dat bennen de boesbelders veur elk dij aander toalen leren wil of mot. Onregelmoateghaid zit hom benoam ien klinkers: zitten, zat, zeten.
Woarom? Doarveur mon-we ver ien tied trug.

Waarkwoordvervougens ien verleden tied

Ien tied van de oldste Indo-Europese toalen waas klinkerwizzeln dé menaaier om van n tegenworrege tied n verleden te moaken. En hou voaker n waarkwoord bruukt wordt, hou eerder e onregelmoateg wordt.

Bevubbeld Letien:

Kommen: venire Ik kom/venio Ik kwam/veni
Zain: videre Ik zai/video Ik zaag/vidi
Overwinnen: vincere Ik overwin/vinco Ik overwon/vici

Elkenain komt voak aarns en zigt, mor Caesar overwon ook voak: veni, vidi, vici!
Nog hailtied goan waarkwoorden hail langzoam over van t olle, onregelmoatege, noar t nije, regelmoatege systeem:
Lezen, ik las > ik leesde, etc.
Leutje kiender moaken dat syteem zulf: ik leesde, drinkde, loopde, begunde, zigde.
Ien t Oosten van Grunnen is dat nije systeem wieder ontwikkeld as ien de rest.
Wel Grunnegers leren wil, het t wat stoer mit vervougens, want ien t Grunnegers is der nog n bult lokoale varioatie bie ook. Benoam bie verleden tieden.
n Veurbeeld: woagen. Tegenworrege tied: ik woag.
Verleden tied: ik wuig/woug/waig/woagde en ik heb woagd.
Zukse vörms mot ain dij Grunnegers leren wil schele kopzere geven.
Aander veurbeeld: vangen: ik vang, vong/ving, ik heb vangen/vongen.
Wat t kortvolkje der van moakt is toch veul makkelker? Ik vang, *vangde, *heb vangd.
Mor elke toal het zien aigen geschiedenis en doar zol ain reken mit holden kinnen, ook aal zeggen toalkundegen dat toalverandern nait tegen te holden is.
Geschiedenis en verandern; willen wie heur ien evenwicht holden of mon-we der ons bie deel leggen dat elkenain ien toukomst potjetoal proaten maag?
Ien t Nederlands hait dat ‘Jip en Janneke-toal’ of ‘New Speech’.

Tegenworrege tied

Ien t Grunnegers bennen/waren bie tegenworrege waarkwoordstieden nog vaaier vörms: ik zai, doe zigs/zugst, hai zigt/zugt, wie, ie, zai zain.
Meervold kin sums ook mit t wezen: wie, ie, zai hebt.
Onder ienvloud van t Nederlands vlaigen klinkerwizzelns ien t Grunnegers – corresponderend mit Hoogduuts en Nederduuts – bie waarkwoorden ien twijde en daarde persoon tegenworrege tied der oet:
Huiven >
huft >
huift.
Kieken >
kikt >
kiekt
Luden >
ludt >
luudt.
Lopen >
lopt >
loopt

Eltje Doddema (1952) is schoulmeester, zanger, schriever, componist en ie kennen Grunnegs van hom leren. Doddema woont ien Haarstee.

Doddema lopt/loopt geern op ienvloud van t Nederlands op t Grunnegers veuroet en stelt op zien webstee veur: ‘Der vindt gain klinkerveraandern *1 ploats as dat in t Nederlands ook nait t geval is, ook al was dat oorspronkelk wel zo.’

P proaten – proatte i.p.v. pruit (prout wordt nait nuimd).

P huiven – huifde i.p.v. hof (hufde wordt ook nait nuimd).
—————————-

*1 http://www.eltjedoddema.nl/
Op webstee gaait t wieder: ‘Gezond verstand zegt ons dat de streektoalvarianten stoadegaan verdwienen. Lu dij ze nou nog bruken kommen uut tied en veur de nije streektoalgeïnteresseerden is t onbegonnen waark om as nijkommers aal dij verschillen te leren. Kinder binnen der al hailendaal nait mit daind. As wie willen dat t Grunnegs as schrieftoal overleeft, din mout ter ain spellen en grammoatikoa kommen: t ABG.

Zo as Radio-Noord vrouger t Noordgrunnegers geern tot ABG moaken wol, zo kin-je aan Eltje’s veurbeelden zain dat hai mit zien ABG aanstuurt op Aalgemain Beschoafd Grollands, baseerd op t tegenworrege Oostgrunnegers.

Spellen ien verleden en heden

Ien Oldenzaal is oflopen maai de oetgoave ten deup hollen van n vertoalen ien t Grunnegers van Heliand (Hailand). n Haaidens kerwaai! Heliand is n Kristusverhoal ien t Oldsaksisch. Ien Toal & Taiken, nr. 4 wer dij oetgoave besproken. En aan t ind van bespreken staait: ’t Is ook hoast nait te veurkomen of der binnen nog wel n poar fouten ien zitten bleven. (9) Aal mit aal is
Grunneger Heliand n mooie vertoalen worden.’

Recensie zat mie nait lekker. Spellen ien n bouk is nait t belangriekst en elk het wel ais n gat ien hoos, mor over spellen ien de Grunneger Haailand vaalt veul te havveln. Aal doalk vanof t eerste kepittel kon ik, dij Rekers spellensregels aanhold, n fikse praan spelfouten aankruusken: moar, oaf, oarde, oafkomsteg, bedude hai, mit vörderen, benoaderen.

t Kin wezen dat ain, dij hom nait aan ‘Reker’ holden wil, woordinden op el en er mit en maggeln wil, mor din mot t ainks wel konsekwent doan worden, en loater kin-je lezen: goudern en luustern.
Heliandvertoaler het hom noar t liekt van gain enkele regel wat aantrekken wild.
Dat kin vanzulf ook.
Omdat ik toch wat problemen haar mit recensie heb ik n aander vroagd wat dij van vertoalen von en hai het blz. 100 bekeken:

der is hail roeg mit aanhoalenstaikens omsprongen; aine keer stoan ze der nait, aander moal aal; sums nait aan t begun, mor den ienainen aal aan t èn.
woorden zo oet t Hollands: opnij, zeg ains, klainaaierd – enzukswat.

vremde woorden: schrobberds (ien regel 3817 – wordt t volk mit ‘bezzems’ vergeleken?); woaraargens n sloatje oet sloagen
(n proemke tebak?)
woordvolgorde: te loaten zain – t komt veul voaker veur (ik kin der nait aan wènnen en wil dat ook nait).
aine moal is ‘zienend’ mit n ‘d’, aander moal mit n ‘t’; boetendes ien regel 3830: ‘dat ie hom t zienend geven (het zijne?).
n vraauw bie t klongeln treppaaiert: woarom nait ‘trepaaiern’ of laiver ‘trappaaiern’; boetendes ook n dikke toalfout: n ‘t’ ien stee van n ‘d’ (staait nait allenneg ien t kopke (regel 3839) mor even loater nog ais: dij vraauw was treppaaiert (regel 3842).

Dit is ain, willekeureg kozen bladzie. En den heb
k ales nog lang nait nuimd ……….

Ik schreef weerom: ‘Mon-we gewoon blied wezen dat ter ain west het dij muite nomen het om Heliand te vertoalen, ook aal is t ien min Grunnegers?
Mon-we ons haildaal nait meer drok moaken over spellen? Of over grammoatikoa? As zo’n vertoalen ien t Nederlands oetkommen waas, din waas e ofbraand.
As t om t Grunnegers gaait, mon-we din niks om ‘kwaliteit’ geven? Wat dat ook wezen maag? Der bennen wel meer dij heur niks van Rekers Grunneger spellensregels of grammoatikoa aantrekken willen.
Dus mon-we meschain alles mor op zien beloop loaten.’

Lu, zo’n boaskerel as Julius Caesar bin ik nait.
Ik kwam, ik zaag en ik geefde mie over. Komt n tied noa dizze tied!