Een verzameling voordrachten van vroeger in het Gronings

Van Winschoot tot aan t’ Klooster tou
Van Duutse grens tot ’t Knaol,
Daor ligt ’n laand oet olle tied.
Daor von ie vrouger wied en zied
Niks as wat bosch, veul veen en .zaand,
Veur ’t oog hail mooi, maor toch onvruchtbaor laand… .

De kunstmis kwam in Westerwolde,
Eerst hier en daor, maor laoter overaal.
Zai nou es naor dat vruchtbaor laand'.
Waor bleven bosch en veen en zaand ?
De Westerwolders, jao dei red zuk wel
Zoolang d’r nog maor kunstmis blieven zel…..

Wat toch verschil mit dizze en d’olle tied:
Nou ja ’n knaol, ’n trem, veuroetgang allerwegen.
Maor wat altied nog ’t zulfde was ?
Wat komt de lu altied van pas ?
Bie staarft’, geboort’, bie zaikte en zörg?
Berenbörg

Dit is de volksdraank van de Westerwolders,
Nich umdat zei ’t zoo geern lust,
Man ’t is ’n aarfstuk van heur aolders aolders,
En ze wait ook nich wat z’ aans wel drinken must.

Want koffie drinkt z’in heur eigen hoezen,
En al is de berenbörg ook wel wat duur
’t Helpt toch meraokel veur de koezen
En kwast dat vindt ze veul te zuur.

Zoo Maondaogs den zai ie ze maisttied hail vroug,
Van Weende, van de Paldert, van Blekslege,
En den staon ze te wachten bie Schober zien kroug,
Mit heur kou, mit heur zwien, mit heur sege

„Vrouw Schober he-je de koffie klaor?”
„Och mensche, ’t is nog zoo vroug in de mörgen,
„Maor k’ zel ’t even zetten”. „Nee, dat huift nait heur,
„Geef ons den man twei berenbörgen.

Maor wordt d’r soms aoreg wat dronken.
In Winschoot op ’t maark, bie koop en verkoop
Den wordt t’r ook even op klonken,
En hebt ze de smaok beet, den stekt nait op ain,

In ’t leste, den gaon ze deur Blijhamsterstraot
Naor Rieks tou, om nog aine te koopen.
En den nog aine, dat ken ja nait aans,
Want op ain bain ken je nait loopen.

Jao, lu, zoo’n dag den lopt d’r wat in,
Man je huift ze daorom nait te beklaogen:
Ze bint dat gewend, van older op zeun
Daorveur hebt ze ja Wollinger maogen.

En het is toch zo’n gemoudlek slag volk,
Dat volk van „Marken” en „Tangen”:
Gastvrij as gain aander, eerlijk en trouw,
Je kennen ’t nait beter verlangen.

Veur „revolutie” bestait hier den ook gain vrees,
Mits de overhaid daorveur wil zörgen:
Dat er hier gain te kört ontstait
Aan de neudige berenbörgen.

Deur Henk Scholte op Facebook zet.

Toulichten: Westerwolde t laand van nathaalzen?
Lestdoags kwam mie dizze singeliere veurdracht uut begun twinteg in de muit. t Is n betuugschrift veur de meer din perboat haailzoame waarkens van t Berenbörger drinken as preventief veurbeholdsmiddel veur alerhaande nog meugelk te kriegen kwoalen. Zo te zain spijden de Wollingers der toudestieds nait in. Van smörns vroug tot soavends loat wuir de kruke mit gezonde schiedammer thee dij mit kruden opzet wuir, doar deur menneg duchteg aansproken. Der waren der zulfs gounent dij spraken der schaande van en zagen menneg snee in d'oren van d'aander. Rieks aan de Blijhamsterstroade en vraauw Schober haren t in heur jachtwaaiden der mor slim drok mit. Lees en huver mit mie mit.

Minsen, mag ik eevm t woord, dat wil zeggen, willen ie joe apmoal eevm stilhollen.
Den zel ik joe de biezunderheden van de Stad Grunnen van A tot Z vertellen. Luuster.

A Is de academie dei opent de stoet, doar kroamen de perfessers hier wieshaid in oet.
B Is de Beurs, woar ain kerel op staait en dei doarom de kerel van koornbeurs hait.
C Cats bitter en Cats levertroan, dei dat ainmoal pruift het, let der ales veur stoan.
D Is Doofstommenhoes, doar leert jonk en old, dat zwiegen is zulver en spreken is gold.
E Is t Electrieks stroatlicht in stad, doar zeg’k laiver niks van ‘k zol ook nait waiten wat.
F Is Fongers zien fietsenfabriek, doar moaken ze fietsen. Zai hebben geliek.
G Is de Gevangenis, t geft groatis logies, mor ik zit laiver bie Willems of in Suisse.
H Is de Harmonie, de grootste sosietaait, doar is nooit aans herrie as bie gelegenhaaid.
I Is de Iesboan veur wintervermoak en zummers den lopen de koubaisten der voak.
J Is t Jachtwoater van de Jong oet Brugstroat, dei last het van jeukte nemt dat mor te boat.
K Is de Kouke, dei is wereldbekend, ain pond wrakke latten köst leuf’k mor acht cent.
L Dat is t Leger des Haails, da’s overal, doar is ales welkom al is t nog zo maal.
M Binnen de Mollebonen dei moaken ze in Stad, doarom hebben de stadjers dei noam aaltied had.
N Is t Neisblad, woar elk zok abboneert, sums al hebben ze t lezen ook nait leert.
O Is t museum van Oldheden, doar mout je jonk hen goan as gast, aans hollen ze joe vast.
P Is t Plantsoen, da’s jandorie zo’n pracht, dat de poartjes der lopen te kuiern bie nacht.
Q Is de Kwiebes, dei lopt langs de stroat, zien noam is Maal Bertus* hai het veul geproat.
R Is de Renboan, doar lopen peerden zok dood ofwel ze smieten heur berieder in sloot.
S Is het Slachthoes boeten Stainen Poort, doar wordt het vei op menselieke wieze vermootd.
T Is de Toren biegenoamd Lange Jan en t peerd op zien kop wiest de windrichting an.
U Is t Uurwerk mit klokkenmuziek, doarop zet elk zien horlozie geliek.
V Is de Vismaarkt, allain mor in noam, want vis is der allain mor met kermis in kroam.
W Binnen de waogens geelachtig van kleur. Dat roek je in de verte al. Da’s Grunneger Odeur.
X Is Nix. Goud in ogen en doar heb’k nait om logen
Y Wat mout je doar nou met in Stad. As joe wat in t zin schut, den moak je zulms mor wat.
Z Is t Zaikenhoes, hail keurig gebouwd, mor om der in te liggen, mie toch te benaauwd.

Der binnen nog ain poar varioaties in de tekst, hier kommen ze:

B. Binnen de Buizen** dei in zee oetlopen, doarom willen de vraauwlu gain panherens meer kopen.

Q. Is nait Grunnens, dus wat mout ik doarmet, der is niks van te maoken, dus gooi t mor in mien pet.

Q. Is de Quaak van de eenden in de vievers, ook klanten van t plantsoen, mor dat bennen blievers.

• Maal Bertus (Reklame Bertus) was de bienoam van Bertus Alting. Hai was vrouger ain verboal rekloamemoaker veur bedrieven in de Stad.

** Rioleerbuizen.

Eevm zo goud, as ie zo dei lieste ais bie langs goan. Den wor je toch maal in hoed as ie zain, houveul asdat der aal verdwenen is, zoas:
Cats bitter, Doofstommenhoes, nou gerechtsgebouw, Fongers, Harmonie, Jachtwotter, Neisblad, Slachthoes, de Gele woagens. De Mollebonen bennen der nog mondjesmoat. Hou laank nog? En wat ken we der aan doun?

Instuurd deur: Johan E. G. Ruiter

n Veurdracht oet laankmanstieden

In t veuronder van n schipke,
lag de vraauw in t waarme bèr.
Elk wait wat dat betaikent,
vroudvraauw wasder! t was zover.

In zon klein benepen roemte,
is t veur heur n maal karwaai.
Rechtop stoan is hoast nait meugelk.
En je hebben gain aarmzwaai.

Boetendien mout zai heur waark doun.
Bie n waalmt eulielicht.
Doar ze amperaan bie zain ken.
Woar de jonge kroamvraauw ligt.

Schipper zit der bie te stinnen.
Hailendaal veraltereerd.
t Was n haile beste kerel.
Moar bie zulkswat tocht niks weerd.

Dat begon heur te verdraiten.
En ze keek hom niedeg aan.
Kribbeg zee ze, "tou doch schipper
blief nou kaalm en wees n man".

t Is der aan tou t zel zo gebeuren.
Hoal n laampke dat k wat zai.
Schipper dut wat hom besteld wordt.
Licht de vroudvraauw even die.

Joa, woarachteg ie bin voader,
Man ik filesetaair joe wel.
Schipper is hoast in de wolken.
Springt van bliedschop oet zien vel.

Wacht ains even, … t wordt n twailing.
As ik mie nait staark vergis.
Schipper trekt n zoer gezicht..
Baange dat t de woarhaid is.

"Kom, nog even mit joen lichtje.
t Is zo duuster aan diz ziet"!
Schipper komt beteuterd .
Stait te trillen as n riet.

Joa ie binnen twijmoal voader.
Nog moal gefilesitaaid.
Dank joe veur joen filesitoatsie.
Mor dat haar ik niet begeerd.

Schipper stait weer op n òfstand.
Mit zien laapke in de haand.
Man stoa nait as Jan van verre.
Licht ains bie noar dizze kaant.

k Zol joe lekker wat bedanken.
Kinder kommen op t lichtje òf
k Heb genog aan dizze baiden.
Drije, wordt mie aal te grof.

Instuurd deur Alberta van Dijk.

(dit is vrouger veurdroagen deur Mevr. van der Grijze geb. 1902)

Ze gongen op zien jonkies oet.
En mit mekoar oet stad.
Vandoage was de kedde lös.
Ik zeg, dat was joe wat.

De raise ging noar Fraisland tou.
Wat visken op n meer.
Mit tram en bus r even hen.
Ze kwammen soavends weer.

Gait nam de koadies an t loket.
Acht koadies daarde klas.
Hai was de boas van t haile stel.
En hoalder van de kas.

Hai gaf ze elk n ploatsbewies,
en zee: Bewoar dat goud.
Toun stak hai zulf dat klaine ding.
In raande van zien houd.

In drok gesprek mit veul lawaai.
Gong t achttal in de tram.
Ze kropen soam in ain koepee.
En zatten dus bieain.

Toeroenie, wörms en koukedaig.
Wat gooiden ze in t net.
De hangels en de stokkerai.
Wörn aan de kaande zet.

De overjassen gongen oet.
De houden van de kop.
Ze zetten t mit mekoar in t laid.
De vreugde steeg ten top.

Het gong der dus gezellig tou;
t Was aales kouk en aai.
En Pait, dij de laider was.
Haar t aal de mainst zien draai.

Toun heurden ze de conducteur.
In de koepee der noast.
Mag ik de koadies even zain.
Kalm aan mor, t het gain hoast.

Biet t heuren van de condukteur.
Zat elk in zien zak.
Allain Pait dij gript zien houd.
Woar hai zien koartje op stak

Mien laive Joost mien koartje is vot
Wèl het mien koadien zain.
Hai kikt de haile schoare rond.
Moar antwoord geft gain ain.

Das lelk veur die zegt Kloas hail dreug.
Doar schrik ij sikkom van.
Dat gait die nait zo makkelk of.
Doar bist doe bakkeran.

As ik die was k verschool mie gauw.
Hier onder baank of klaid.
As doe hier onder baanke ligst.
Zugt conducteur die nait.

Pait dee direct wat Kloas hom zee.
Hai kroop gauw onder baank.
Hai kon der onder, meer ook niet.
Zien bainen wazzen laank.

Ze haaren aalkmoal groode lol.
Ze lachten zuk n kriek.
En Kloas har nog de maiste schik.
Dij ruip kiek levend liek.

Toun conducteur noar binnen kwam.
Toun wazzen ze weer koest.
Gain ain dij Pait verroaden wol.
Der wor gain woord meer smoest.

Ze raikten aalmoal beurt veur beurt.
Beleefd de koadies aan.
En lesse wazzen zo aal knipt.
Kloas was de leste man.

Dij boo hom twije touglieks.
De condecteur keek roar.
En vruig verboasd:, Mien laive man.
Hou zat dat inmekoar.

Der binnen hier mor zeuven man.
Zes koadies heb ik knipt.
Of is der soms in tussentied,
n man noar boeten glipt.

Nee, nee zegt Kloas, t is gain abuus.
k Vergis mie nait zo licht.
Dat twaaide is van hom.
Dij onder baanke ligt.

De haile bende gierde 't oet.
De condecteur inkluus.
Allenneg Pait, dij lacht nait.
Dij reerde van … Gespuus.

Hai kroop weer tou zien schoelploats oet.
En toun e der weer ston.
Toun schol e Kloas de pokkel vol.
Zo haard as e moar kon.

Doe loebes, doe gemaine knul.
Dit is de leste keer.
Dat ik mit die oet visken goa
Bestaist veur mie nait meer.

instuurd deur Alberta van Dijk.

(n schetsje veur ain persoon)

Ik goa aan d'raaize noar mien nichtje,
Dat was vrouger een hail fien wichtje.
k Heb heur al in datteg joar nait zain,
k Goa noar Amsterdam tou mit de traain.
Mien man Geerd zegt: "Dat is gain pretje,
Doar in Amsterdam op een fletje.
Ik goa laiver een dag mit saaize,
Den mit die noar Amsterdam aan d'raaize."
Nou Geerd doe hest groot geliek,
Paas doe mor op ons hoeske op d'ol diek.
Ik goa wel hallemoal allain,
Noar Amsterdam tou mit de traain.
k Bin al drok aan t studeren,
Om een beetje Hollands te leren.
n Stoete hait n brood,
Een schier jonkje is een stoot.
Joa ie zellen wel denken dat verrekte old wief,
Mor ik krieg op mien leeftied ook nog wel vlinders in mien lief.
Koolrapen dat binnen knollen,
Rimpels dat binnen vollen.
Tegen mous zeggen ze boerenkool,
En een schoul is een school.
n Busteholder körten ze of als B.H,
En tegen brij zeggen ze vla.
n Rötte is een rat,
En tegen een laiverd zeggen ze schat.
Het vaalt mie nait slim tou,
Dat Hollands is mie een gedou.
Het zal mie wel lukken, t zal ook wel mouten,
Aans broek ik gewoon mien handen en vouten.
Twij kilo vlaais en drij pond spek,
Ze verkloaren mie vast veur gek.
Wie kinnen gain onskes van dit en onskes van dat,
Doarvan worden wie laank nait zat.
k Zai der wel tegen op, mor dou mien best,
k Bin aigenlieks nog nooit zo wied van hoes of west.
Mien kovver weegt wel 15 kilo of een beetje meer,
Geerd zee: "Volgens mie komst haile joar nait weer."
Och dij manluu waiten van toeten nog bloazen,
Dij zitten laiver achter volle biergloazen.
Der mot toch van alles een beetje mit,
Wat klaaier en n beetje goudje veur t schoonmoaken van mien kunstgebit.
Dij kerels binnen ook ja hailemoal verwend,
Hai wait wel, wie zetten aal doage ons gebit in Steradent.
Ik heb pantoffels, zaipe, nachtponne en aal zokse dingen, Dij namen ie toch ook mit as ie op raaize gingen?
n Beetje ondergoud en schone sokken,
En n poar waarme bostrokken.
En den nog wat ditje datje derij,
En veur onderwegens nog wat vreterij.
Ook dizze korset zal mit mie goan,
n Nije? Welnee, hai het net drij doage in t sodoawoater stoan.
Mensen ie goan mor wieder mit joen geproat,
Ik goa gauw op mien Solex, aans kom ik ook nog te loat.

Twijde Dail

k Bin der weer, k bin der weer,
Dit vergeet ik mien haile leven nait weer.
k Zag doar mensen mit rode, blauwe en gele hoar,
Ik docht, dat ik mien verstand verloor.
Alle kleuren, liek omhoog haren ze t stoan,
Ze leken wis en woarachteg secuur op n hoan.
Zain ie mien Geerd al mit zo'n hoanekame lopen,
Den huiven wie gain vogelverschrikker meer in toene kopen.
En as dat aansloug den konden de buren,
Mien Geerd wel n zetje huren.
Dat is mooi want den kon mien man,
Geld verdainen veur nog n raaiske Amsterdam.
Jong en old, groot en klain,
k Haar nog noeit zowat zain.
Ringen in d'neusgoaten en in d'waange,
As ik er noar keek den werd k gewoon n beetje baange.
Mit grote scheuren veur de kont zag ik ze lopen,
Dij aarme mensen konden zeker gain nale en droad meer kopen.
Ook stroatmuzikanten speulden om te overleven,
k Heb ze gaauw n stukje worst en keze geven.
Op de dam luip aine mit blote vouten deur glas in de weer,
Ik zee tegen hom, och mien jong dust die nait zeer.
Och wat heb ik doar veul mensen zain lopen,
Hail veul rassen nuchter en bezopen.
Ze lagen zo moar op de stroat of in n portiek,
Dij kriegen loater vast en zeker last van rimmetiek.
Dat volk het ook ja gain fatsoun,
Om joen dutje op stroat te doun.
k Heb ook nog doefkes vouert mit doefkevreten,
As daank doarveur hebben ze mie verschaaiden moal mien houdje bescheten.
k Haar het reuze noar mien zin,
Mor tied en geld dat haar ik veul te min.
Ze konden mie ook haildaal nait verstoan,
k Heb nog zo mien best op mien Nederlands doan.
Mien nichtje dij proatte ook ja sikkom gain plat,
Ik docht wat wieze schiete is dat.
Mor noar n poar doage haar ik t wel in de goaten,
Ze begrepen echt niks van mien plat proaten.
Mien nichtje zee doe mokst er wat van,
Der was een kerel dij docht dat ik oet Rusland kwam.
Mor ik bin een echte Grunneger al hail mien leven,
En doar mag ik toch wel n beetje trots op wezen.
k Heb ondanks mien gebrekkeg Hollands wel spaaitbuskes kocht in drij mooie kleuren,
Doar kin ik mien Geerd mooi mit op goan fleuren.
En dit was den mien verzonnen verhoal,
In ons ainige echte mooie Grunneger toal.

Instuurd deur Alberta van Dijk.

Inlaaiden:

In de viefteger joaren wuir der regelmoatig bie toneeloetvoerens e.d deur ain of ander n bepoald stuk opvoerd en ain van dizze verhoalen dij lu zok nog herinneren kinnen is: VOELE GRAITJE.

Eerst stuurd deur Hemme Abbas, doarnoa n oetgebraaide versie van Albert Piening, opstuurd deur zien neef Klaas Piening. Dizze oetgebraaide is hieronder weergeven.

Voele Graitje

Graitje was ain dikke plaaze,
voel en smerig glad ain schrik.
Haile dag hong Graitjes pispot
veur de pronk op ‘t emmerrik.

En heur man ain goie slove,
knooide veur zien doaglijks brood.
Sjauwde in kapodde hozen,
goaten as ain voest zo groot.

Mor Kloas Bok dei woonde noast heur,
in ain fien rentnaiers spul.
Har dei pot ook in de gaten
en hai vond ain flauwekul.

Din zien vrauw, ain zindelijk wiefke,
aargerde zok elke dag.
Kreeg ‘n flaauwte van de buren
as zai ‘t emmerrik mor zag.

Ook hun zeun dei net verlof haar,
lag in dainst as kapperoal.
Har dei pot ook in de goaten
en hai vond ain groot schandoal.

Hai zee: ‘K zel dei voele Graitje
teunen dat ik schaiten kin.
En hai greep zien dainst-revolver,
schoot heur deur de pispot hin.

Graitje mit heur minne ogen,
zucht nait wat der goande was.
Pakt de woaterpot van plaanke,
din dei komt heur ‘s nachts van pas.

Zai kreeg zeuven koppies koffie
en ain lief vol zoepenbrei.
As ie den op bère kroepen,
kom je van de pot nait vrij.

t Was den ook ‘s nachts twaalf uren,
dou oans Graitje pissen mos.
Pakt de woaterpot van plaanke.
Net of dat zo wezen mos.

Mor opains dou ropt heur kerel.
Graitje, Graitje wat is dat.
En hai springt liek overende.
Aal oans bèregoud wordt ja nat.

Begripst doe dat nait dikke stovvel.
Zeg doe Graitje hou dat kin.
Den zel ik die ‘t wel vertellen,
oans kadde migt deur de beune hin.

Veurdracht van t Hogelaand t Gaait over boemeltje van Azzen noar Stadskenoal.

Klop op t loket en spoorman dut open.
"Ik wil vandoag ais haildaal nait lopen.
Geef mie mor n koartje" zo zegt hom n boer.
"Dou mie veur dizze raais mor ais n retoer".
"Waarheen", vroagt de spoorman, nou juust nait hail oardeg.
"Wel, noar mien taande, dij's vandoag joareg".
"Ja, naar uw tante, maar naar welk station?"
vroagt laagend de spoorwegman aan hom.
"O, mout ie dat ook nog waiten?
Mien taande dij woont stoef bie Gaiten".

Dou kreeg e zien koartje en betoalde zien geld.
Drijmoal het e zien sinten wel noa teld.
Dou ging e noar train tou en stapte hai der in.
Sjonge, dat was hom ja braaid oet noar t zin,
Want hai ging, mout ie waiten, nait in de daarde klas,
Omdat het ien de twijde veul mooier ja was.

Train gaait aan loop en kondukteur dij gaait rond.
Krekt speide hai wat oet op de schone grond.
Kondukteur zegt hom dat dat hier nait maag
En wiest hom op n breidje of e dat nait zaag.
Boer kikt ais noar t breidje en zegt hail benijd:
"Joa, mor doar heb k nait tegen aan spijd!"

Dou vrag d'hom zien koartje. "Mouten ie mien koartje?"
Dij ligt ien tabaksdeus vlak noast mien sloadje"!
"Maar, wat is dat? U zit met een 3e klas kaartje in de tweede klas.
Dat kost je mijn vriend, een enkele meer dan je wis had gedacht,
maar, daarvoor zit je nu ook lekker en zacht"

Boer, sprekt vanzulf, wil eerst hail nait betoalen.
Om hom kinnen aal dij spoorluu hom hier wel weg hoalen.
Mor op n duur, knip mor der heer.
"Wacht", denkt e, "ik krieg die wel weer!
Dij sinten die mags om mien part wel holden,
Mor vanoavend den is e zulm verkollen".

En wat dee dou dij loze boer?
Of hejje t al in de loer?
Hai is lopend van Knoal noar Gaiten tou goan
Om kondukteur aais te kriegn het e dat doan.
In Nijveenstermond vuilde hai aale stainen
en had t meroakels slim in de bainen.
Mor wat haar e n lol, wat het e toch lacht.
Hai had ja n retoer!
Dus docht e: "Train het haile oavend vergeefs op mie wacht".

Instuurd deur Bert Kruidhof