Grunneger schrieverij: Et & Fret; Tjalling Petrus Tresling, M. Th.Laurman en Gerrit Bakker
In mien eerste stokje heb ik heb joe al verteld dat je van eerliekse Grunneger schrieverij proaten kinnen vanòf ongeveer 1840.
Doarveur is meugelk wel ais wat in de volkstoal schreven, mor de schriever wol din bliekboar gain woord hebben, want as je zo’n slim old in t Grunnegers schreven verske of soamensproakje tegenkomen staait ter mainsttied gain noam onder. Woarschienlek hebben ze maind dat schrieven in t Grunnegers minderweerdeg was. Aiglieks denken n bult lu dat nog.
In 1793 ontston zo de eerst bekende literaire tekst in ons toal: ‘Et en Fret’. t Gaait over domie Fret, dij vaststeld het dat e ‘n wief hebben mos’ en doarbie haar e t oog valen loaten op Etta, de dochter van hopman Gras en zien vraauw Antien. Hai gaait nait zulf op pad om heur n aanzuik te doun, nee, hai stuurt zien kollegoa M. om dat veur hom te regeln. En zo is der n soort tenailstok ontstoan. t Stok bestaait uut zes bedrieven. Even n stokje van de tekst:
Fret: Goudendag juffer, kom zel ik juffer na hoes tou brengen, juffer my de paraplu geeven dei kan ik wel droagen.
Domie M. het bliekboar sukses had.
En Etta zegt dan: Dat kank haast neit waigeren Domeny maar ik ben baange dat onze studenten het zein.
Fret: Dan mos wy maar gaauw maaken dat wy in jou hoes kwammen juffer.
Antwoord van Etta: Mein je dan dat ik jou daar met hen duur neem wat zol mien vader en mouder dan wel zeggen.
Fret: O dat is niks dat zal ik wel veur jou goud maaken.
Voak konden de touheurders, dij bekend wazzen mit de ploatselke situoatsie, dudelk aanvuilen wel of der bedould wer. Ain van d’allereerste soamensproaken woarvan de schriever wel bekend is, is ‘Haarddraverij’ van Tjalling Petrus Tresling. Tresling was in 1809 in Stad geboren, woar hai rechten stedaaierde en net as zien voader avvekoat wer. Hai was mit-oprichter van de ‘Groninger Volksalmanak’. In 1838 publiceerde hai zien ‘Haarddraverij, un zamespraak oppen 24 augustus holden boeten Draapoorte ien de Slingerij.’
t Gaait hierover: Pieter Wever, Geert Stel, Roulf van Dieken en Knelsoom zitten in n haarbaarg over de droaverij te proaten. Al gaauw kommen der staarke verhoalen op toavel over pikeurs en heur peerden. Roulf zegt din – en t gaait nait om t verhoal, mor om de toal dij dou schreven wer:
Ja jong ‘k sta ook vaak te kieken,
As dat zoo om ‘t hardste vlugt, En het volk naa ‘t ende zugt.
‘k Zei het vort al, wel ‘t mout winnen,
Maar dan schut mie vaak te binnen,
Wat un rieder al neit kan;
‘k Zel joe ‘t rais vertellen man.
‘t Is nou denk ik tien jaar leden,
Dou heb ‘k vaak un meer bereden,
Dij mien vader zoo veur ‘t wark Koft had op un Slochter mark. ‘t Was un regte kwaade rakker, maar op ‘t ooge leek ‘t un stakker;
‘t Was een holster van un peerd, Plomp en laai en onbeleerd.
En zo gaait dat din nog haile zet wieder. Elk het zo zien staarke verhoalen. t Wordt aal gekker en op t leste zegt Geert Stel din ook: Nou of and’ren ‘t leuven meugen, ik hol ‘t veur n dikke leugen.
In 1839 schreef Tresling nog de soamensproak ‘Slechte tieden’.
n Bult van dizze ‘lollege’ gedichten binnen schreven veur de Nutsbieainkomsten. In t begun van de 19de aiw was de ‘Maatschappij tot Nut van t Algemeen’opricht en overaal in t laand kwamen ofdailens.
Op dij Nutsbieainkomsten werden voak slim stoere en eernsachtege waitenschoppelke onderwaarpen behandeld. Noa de pauze was t din tied veur wat luchtegers. En zo ontstonden dizze veurdrachten. Ik denk dat Tresling veur de pauze n slim geleerde waitenschoppelke rechtskundege lezen holden het en noa de pauze din zien lollege veurdrachten veurdruig. Doar werden ze spesioal veur schreven. Veur de noanutszitten mit n borreltje derbie. Din wer t toch nog gezelleg.
Zo binnen wel meer van dij stukken schreven. Ik nuim wat noamen: zo schreef M. Th. Laurman, domie in onder aandern Lellens, in 1823: ‘De Postwagen van Groningen naar Leeuwarden, een mengelmoes van, zaamgemengd uit de Nederlandsen en boere-friese taal en verder doorspekt met den platten Groningschen en Leeuwarder tongval’.
Doar heb je t al: platte Groningse tongval.
En din was der nog Gerrit Bakker, domie in Oldeboorn en Noordhörn. Van hom werden, noa zien dood, de gedichten ‘Writserooms Gasterij’ en ‘Apollo en Daphne’ of ‘de blaauwe scheen’ uutgeven.
Dit alles uut t begun van de schrieverij.
