De donkere koamer van vraauw Diekhoezen
Baange in t duustern bin k nooit west. Verhoalen over boesjeuden waren aan mie nait besteed. En toch is der n tied in mien jonge leven west, woar ik nog wel de rillens van krieg, as ik der aan terogge denk.
As ik op bodschop mos noar t krudenierswinkeltje van vraauw Diekhoezen, den was t aaltied òfwachten hou t òflopen zol. Zai haar n klaain winkeltje veuraan op d’Komnijsterwieke. Mien moeke stuurde mie doar wel es veur n noodbodschopke noar tou. t Was voak en veul van t zulfde: “Het moeke die weer op pad stuurd, mien jong. Haar ze t weer te drok mit heur naaierij. t Is toch mor goud dastoe zo’n oppazende netuur hest en aaltied veur dien moeke kloarstaaist.” Zai was n grote, stoatege vraauw mit gries hoar en n knoetje achter op t heufd. Ze druig van dij laange fluusterjurken, dij hoast tot op de grond kwamen en in mien ogen redelk olderwets waren. Mien moeke muik nait zokse tonten. Vraauw Diekhoezen was in mien ogen old, haile old. Ze was veul older den mien opoe in t hoeske noast ons en dij was al in de zeuventeg. Heur hoge leeftied was vervast de reden dat d’òfhandeln van d’bodschoppen zoveul tied vaargde.
t Was veur mie aaltied moeilek in te schatten, hou t gesprek verlopen zol. As ik bevubbeld vruig om n pakje beschuten, begon zai te kwedeln over school. Of ik wel goud mien best dee en wat ze mie aingoal weer vruig, of ik wel goud noar d’juvvraauw luusterde. Wat n gezoes, docht ik den. “Ain pond stroop , vraauw Diekhoezen!”, zee ik den, mor of ze wat doveg was of omdat ze meschain docht, dat lutje jonkjes best even wachten konden, zo’n bezuik aan vraauw Diekhoezen duurde voak veul langer dan mie laif was. k Heb t n moal oetpebaaierd of ze doadwerkelk doof was. t Was wel n gewoagde test, dij k nait alle doage zo mor even oet mien hoge houd zol duurven tovern, mor soms mouten je wel es wat. Ze ston mit d’rogge noar mie tou om mien pond stroop òf te wegen, dou k, flaauw van t laange wachten, redelk haard zegd heb: “Mien moeke moakt veul mooiere jurken as dij olderwetse puut, dij ie doar aan hebben.”
Dou ze zok even loater omdraaide en de weckvlèzze mit stroop veur mie op d’teunbaanke zette, keek ze mie lagend aan en zee: “Ain pond stroop veur de jonge heer. Da’s den vievendatteg sìnt.”
Ze haar mien opmaarken over olderwetse tonten dus nait heurd en d’eerste konkluzie, dij ik trok, dat ze dus wel doof wezen zol, kon ik n tel loater wel van toavel vegen. Dou k bezeg was t geld onder oet mien broekbuutse op te daipen, zee ze – en in aal mien jonkhaid en nuchtere nuchternhaid maarkte ik doadelk de filaaineghaid dij in d’opmaarken opsloten zat -: “En nait te veul stroop op d’pankouken smeren, mien jong.” Ik haar net mit veul muite mien twij kwartjes oet de daipste daipten van mien linkerbuutse hoald en dou k ze op teunbaanke hìnleggen wol, luit ze der op volgen: “Wat zegst wel aal vraauw Diekhoezen, dizze lutje jong is toch gain stroopsmeerder, dat waist toch wel.” t Zette de toon wel. Ik heb heur es aankeken om te deurgronden wat ze nou persies bedoulde, mor veul wiezer bin k der nait van worden. Ik wait ook nait of t noa dizze dag en noa dit incident aans worden is, mor op d’ain of d’aander menaaier kreeg ik nog meer as veur tied n hekel om noar dat klaaine winkeltje bie ons op d’houke van d’stroate te goan.
n Gelok bie n ongelok wast, dat vanòf dij tied ze heur gewoonte om mie te nuigen in heur donkere achterkoamer n haile zet achterwege loaten het. Toch bleef dij olde vraauw in dat lutje krudenierswinkeltje n onaangenoame rol in mien leven speulen. Nou speulde der nog wat, woardeur t probleem om doar bodschoppen te doun, nog groter wuir en dat haar mien buurman ommans. Hai was n verhoalenverteller, dij rusteg over Stad noar Winschoot ree. n Proatjeboksem van d’eerste orde. t Was mor n lutje kirreltje, mor hai kon reveln as n grote. Hai haar n, veur mie, hail ondudelk beroep. Hai luip doaglieks langs de deuren om zegeltjes te plakken. t Leek mie nait zo’n stoer beroep. Dizze buurman kwam regelmoateg bie d’òllu over d’vlouer. Veural soavends zat e groag even te kwedeln. Den was pabbe ja thoes. Mien moeke doar mos e nait veul van hebben, dij kwam hom gewoon haalfweg.
“Aal dat geplaas”, zee ze den. “En dat is nog nait t aargste, mor hai gaait nait weer vot man, dij plakker”, luit ze der mit n onderdrukte laag op volgen. Ik begreep mien moeke volledeg. Ik zat natuurlek nait bie dat soort gesprekken en toch kommen je as kirreltje van n joar of tiene, ongewild, oardeg wat te waiten over wat bie ons in d’hoeskoamer besproken wuir, omdat ter tussen d’koamer en mien sloapkoamer allendeg n wandje zat van jute op panlatten mit n loage behang der overhìn.
Op ain van dij oavends het buurman t verhoal verteld van wedevraauw Diekhoezen. “t Is n kwoad wief,” heur ik hom nog vol overtugen zeggen, ‘heur kirrel het gain leven bie heur had en nou dut ze t zulfde ook al bie heur zeun.” “Moust nait aal kwoad vertellen van dij vraauw,’ kwam mien moeke der over tou, ‘zai het t stoer genog om d’kop boven wotter te holden mit dat lutje winkeltje van heur.’
“Dat geleuf ik best, mor …,’ zee e en dou begon e toch zo zachies te fluustern, dat ik van d’bère òf mos. Mit t oortje tegen t behang aan heb ik aan t voutenìndje van d’bère zeten te luustervinken. Haar k dat dus mor nooit doan, besefte ik loater. ‘Ik heb nou heurd, dat ze Simon, heur zeun, as e nait noar heur luustern wil, opsloet in d’kaaste. En waist woarom? t Wichie, woar heur zeun mit gaait, is noamelk van n ander geleuf en doar wil zai niks van waiten. Zo’n grote jong as Simon. Hou old zol e wezen? n Joar of zeuventien? En den dien kind in d’kaaste opsloeten?” Mit d’ogen dicht kon ik d’buurman triomfantelk in d’koamer zitten zain. Hai was zien aai kwiet, mor ik haar der n probleem bie. Doar kwam ik twij doage loater achter, dou ik weer veur moeke op bodschop mos. “Wilst even n pond splitaarten hoalen bie vraauw Diekhoezen. Ik goa n pane snert moaken.” t Was dij dag maal weer en de störm juig om t hoes tou.
Noa t rinkeln van de winkelbèle, kwam ze oardeg snel vanachter t gedien vot. In elk geval te snel veur mie. Mit in mien achterheufd nog t wonderboarleke verhoal van d’buurman, schrok ik van heur snelle verschienen. Of ze dat zain het wait ik nait. Ze druig heur bekìnde swaarte jurk mit n hoakte sjale om d’scholders. Ze leek mie minder groot as aans, wat in mekoar doken en mit n triestege oetkiek.
“Mag ik n pond splitaarten, vraauw Diekhoezen.” Zunder vroagtaiken. Ik haar hoast zunder echt hoast te hebben, mor ain ding wos ik zeker, ik wol vandoage nait in d’achterkoamer belanden. Stel die veur dat dij male zeun doar in d’kaaste zat, zoals d’buurman lestent verteld haar.
Onder t òfwegen van d’aarten toverde z’heur gebroekelke taimpie weer teveurschien: “Hou gaait t op school, mien jong, dust goud dien best?”, kwam der wat troag oet. Ze luip schoevelnd op heur pantovvels noar de schappen achter de teunbaanke om de buzze mit aarten weer terogge te zetten. Dou ze t puutje mit de aarten veur mie op teunbaanke legde, keek ze mie evenpies haile noadrokkelk aan en zee dou: “Hest vast wel even tied veur n kopke thee.” En zunder mien antwoord òf te wachten, luip ze om de teunbaanke noar d’gaange, sluig t gedien aanzied en luip noar heur achterkoamer.
“Ik mout nog betoalen”, wol ik hail haard roupen, mor t bleef mie achter in de keel stoeken. Ik dus nait. Doar ging t weer hìn. Zai dee ter om. Ik voulde mie doodongelokkeg mit de situoatsie. Der onderoet kommen lukte dit moal weer nait, ook omda’k inains best wel veul meedlieden mit heur kreeg. Woarom? k Haar gain idee, mor dat dat vrumde verhoal van dij plaze mie op t gemoud drokte, was wel dudelk.
In d’achterkoamer aanbeland, was zai al drok bezeg de theekopkes oet d’kaaste te hoalen. Ze haar twij grote kasten. Kasten, woar ik nog nooit acht op sloagen haar, mor deur t verhoal van d’buurman haren dizze meubels n hail aandere betaikenis veur mie kregen. Ain van baaide kasten was n echte antieke, zo aine mit n krone op de kop, n soort kamnet. Aan d’ziedwand ston n aandere kaaste, woar ze net de theekopkes oethoald haar. Ik was intussen op d’stoule zitten goan, dij t dichtst bie d’kaggel ston.
Of t nou kwam deur t gehoel van de wind, wait ik nait, mor de waarmte van de kaggel kon nait veurkommen dat mie de rillens van kolde over de rogge luipen. Ik heb aal mor noar de twij kasten keken en was der volledeg op veurberaaid, dat ain van de deuren open goan zol en dat Simon noar boeten stappen zol. Of mien geestelke òfwezeghaid de reden was of omdat vraauw Diekhoezen aans as normoal haile zachies pruit, t gesprek kwam nait recht op gang.
Weschienlek het ze zain, da’k mie nait op mien gemak vuilde, want noa n n zetje zee ze: “Is der wat, mien jong. Bist aargens baange veur?” Ze keek mie doarbie wat mismoudeg aan en zunder n antwoord van mie òf te wachten, begon ze dou te vertellen: “Mien zeun Simon het mie vandoage n braif stuurd oet Dokkum. Doar woont e bie zien vrundin. Hai blift doar ook wonen, het e mie schreven.” t Bleef veur mien gevoul n aiweghaid stil. Wat mos ik hierop zeggen. Mos ik heur nou troosten en terwiel ik noar woorden zöchde, zag ik dat ze n klaain beetje schraaiwde.
Noa n zetje bin ik mit mien aarten in de broene matte weer op hoes aangoan. Ik wait nait ains of ik ze wel betoald heb. Dou k thoes kwam, heb ik pebaaierd t verhoal zo oetgebraaid meugelk te vertellen, mor de woorden bleven mie veur de twijde keer dij dag gewoon achter in de keel stoeken. “Simon zit nait meer in d’kaaste, want hai is verhoesd noar Dokkum, moeke”, was t ainegste, wat ter oetkommen is. Moeke het mie totoal verbolderd aankeken.
Ik bin drij weke noa dizze gebeurtenis verhoesd noar d’nijbaauw. In d’winkel van vraauw Diekhoezen bin k nooit meer west. Toch het t mie van t òlske wel begroot.
