Zoepenbrij en aander eten

Woorom veraandern ze aalsmor ons eten, of ‘t is nait overal meer te koop, of bestat
‘t hailemoal nait meer.

ZOEPENBRIJ (karnemelkse gortpap)
Veur dai het nait waitn is de gört moakt van gepelde gaarst groan körrels. Aigenliek ben dai slepen. En as ze heul fien slepen bennen nuimen ze dat parelgört.
Vrouger wer dat 12 uur wuikt in woater, doornoa ain uur kookt in woater en wordt de soepen touvougt.’t Is sekuur waarkie want as je het nait goud doun, schift zo.

Zoepmbrij of Görtpap is de eerste brij in ons laand dai deur een zuvelfebriek moakt wer onder de noam Karnemelkse Görtpap. Veural boerenaarbaiders kregen dit te eten, en bewoners van volksbuurten. Onze wiek is van oorsprong een volksbuurde mor in elke supermaarkt het nait te koop, vremd in volksbuurt nait in elitiebuurt bie Fraise supermaarkt is het wel te koop. Dat geft te denken naitwoar?

Zoepmbrij wer vrouger twaimoal doags eten en soms wel drai moal, bie boer werd dat elke dag opdaint ’s middags en ’s oavonds as twaide schuddel met eten. En nog eerder ook ’s mörgs voak met brood in stukkies der in.
De brij wordt eten met stroop of broene suker.

Karnemelk, in Grunnings zoepm komt van ofroming van volle melk. Veural bie de botterproduktie tiedens ’t karnen. ’t Overbliefsel was nait neudeg, mor wer een zure frisse draank van moakt dai nog altied groag gebruukt word.
Tegenswoordig is het aangezuurde moagere melk.

WAARME PAP VERKOOP OP STROAT
Melkboer J.H. Betke Nieuwstraat 48 in stad, ventte met een bakfietse met nait allain melk en zukswat mor ook met waarme pap, zoepmbrij. Een melkbuzze vol met een kroan der an. De melkbuzze was inpakt in een soort gewatteerde deken. Man ree deur de buurt en raip: “Waarme pap… Waarme pap!!”.
Melkfebriek “De Nijverheid” in Van Julsingoastroat kon je tussen de middag in een melkoakertje waarme zoepmbrij hoalen, Kostte 4 cent per liter, mor dat is laang leden.

BLOUMPAP
Wie zeden altied meelpap, is aigenliek moakt van bloum en zoepm, dat krieg je as je bloum bie de kokende zoepm ingooit en goud reuren. Wel evm heul klain beetje zolt bie doun. Brengt nait zo veul an as zoepmbrij her. En gewoon eten met wat stroop of broene suker. Eerder was het van boukwaitmeel.

ROOM
Vrouger haar je slagroom en room, zat in zelfde soort vleskes, helder glas braide haals, klaine 10 centimeter hoog, grotere vleskes was vief centimeter groter, ofsloten met kroonkürke. Slagroom kon je vanzelfspreken stiev kloppen met een gaarde, de room bleef dun en wer voak bruukt in de kovvie. Mor mien moe dee altied scheut in de zoepmbrij of aandere pap, was goud zee ze. ’t Was in elk geval lekker dat is wel zo.
Zowel room as slagroom komt oetsloettend van koumelk, wat dan door veur ofroomd wer. Room haar 10 procent vet, slagroom 30.

BRINTA
Mijn pa vond het nait goud, te gevoarliek volgens hom, zette in de moag nog hail aarg oet, kon best gevoarliek wezen veur de moag.
Brinta wer vanof 1944 oorspronkeliek moakt deur Scholten in Foxhol, bliekboar wollen ze doormet internationoal goan verkopen want noam stat veur Breakfest Instant Tarwe. ‘t Bestat oet gebroken tarwe met heul klain beetje zolt, kookt in woater tot dikke brij dan paarst en doornoa gewalst en vermoaln.
En wie deden Brinta op bord met waarme melk, veur mie mog lepel der wel rechtop in stoan en wat suker der overhen.

Kees Visscher was heufd van afdailn promotie bij Scholten en stat mie bie dat hoi wel ains een verhoaltje veur radio vertelde over een Opa en Klainzeun, Siebert Sago en Berend Brinta, allerlij belevenissen, mooi man. Ik mainde dat dai verhoaln schrevm waarn veur ’t personeelsblad.

Ik kon ’s mörgens muiliek brood der deur kriegn, nou door was Brinta oplössen veur tot da’k keer bie dokter was en dai vruig: “Wat eet jij wel niet, man je word veels te dik ja”. Moz mor es ophoaln met pap eten, veural Brinta.
Brinta wordt nog altied moakt, tegenswoordeg deur Heinz.
En zal ik je wat verteln, ze moaken nou ook Hoavermout!

BROEN KOKENDE TOENBONEN
Der binnen twai soorten, witkokende en broen kokende toenbonen, Walse bonen aigenliek Woalse bonen. En dan bennen der nog tientallen soorten.
Der bennen nog veul meer noamen as soorten, ongeleuveliek, man wat verschrikkeliek veul noamn ben der veur gebruukt.

Roomse bonen of Waalse bonen hebben met ‘t geleuf en/of stee te moaken.
’t Is ain van de oldste gewassen dai deur de mensen verbouwd weren.

Sommegen luzzen ze nait, aanderen vinnen ze heerliek.
Wie vinnen de bruun kokende toenbonen het lekkerst, dai binnen wat bitter mor hebben de echte toenbonensmoak dai de aandern missen.
De widde rassen ben nait bitter en binnen klainere bonen. Sunds wie guin gruintetoene meer hebben kochten wie in grode supermarkt in Leer potten broene toenbonen, benen ze door nait met stopt. Allain mor klaine witten. Mensen willen bliekboar nait meer van dai grode bonen. En de febrieken vinnen de klainere bliekboar makkelieker.
As wie ze opzetten deden wie der bonekruud bieïn, o man int heule hoes kon je dat roeken, heerliek.

HOAVERMOUT
Altied nog bekend bennen de oranje licht gele deuzen met de letters H-O
hoavermout. Noam HO betaikende Havermout Original.
Muinste hoavermout komt tegenswoordeg van Quacker dai altied al de moaker was en op zich is dai van PepsiCo. Mor gewoon een pak hoavermout kopen en de smoak verwachten dai nog in je geheugen hest, nou nee, ‘t is veul fiener, bliekboar ken men tegenswoordeg nait meer kauwen. Lest hebben wie hoavermout in Duutsland kocht, en verdold het smoakte lekker en liekt heul veul op dat vrougere HO.

EERDABBELZETMEEL
Eerabbelzetmeel wordt nog steeds fabriceerd, mor kopen ken je het hoast nait meer. Honig verkoopt het wel mor dan zit der ook kokosmeel in of kokosolie, woorom? Dat wait je dan nait. En hait nou allesbinder.
Ooit waarn der in Grunnen 38 eerabbelfabrieken woor der dat meel moakt wer.

Nou hebben ze opains Allesbinders, mor door zit veul meer in dan allain mor eerdabbelzetmeel. Wat dacht je van maltodextrine, kokoseuli, glucosestroop, melkaiwit, antioxidant, voudingszuur en ook gemodificeerd zetmeel (dat is veraanderd zetmeel zeg mor). Allesbinder ken zowel kolle as in haide gerechten binnen. Mor der ben veul mensen dai maggen gain kokosspul bruken. Zal wel veul beter wezen, mor wie willen gewoon eerappelzetmeel, das primoa en wie huvven niks aans.

Wie gebruukten de eerdappelzetmeel veur stip, sauzen en om soep wat dikker te moakn. ’t Is neutroal en makkeliek.

BOUKWAITGRUTTEN
Is opeens veel fiener geworden, nauwelijks nog grutten, guin stukjes zeg moar. ’t Liekt meer op volkoren pannekoukmeel. Man ‘t was altied lekker. Mor as je het nou kopen is het net dikke pap is en ook lang nait zo lekker as je het op goan bakken, veul te slap man.
Ooit waarn wie met vakantsie in Tsjechië, doar aten ze ook boukwaitgrutten, mor dat was harteliek en smoakte ook best.

GESUKERDE MELK OF WEL GECONDENSEERDE MELK mos ik vrouger veur mien moe hoalen bij melkzoak Hake in de Bloumstroat. Dit zat in blikkies met een etiket eromtou. ‘t Was mierzuit, maar heerlijk. Deden wie ook wel op brood, net als aandere smeerselen. Mien moe dee dat wel in de pap die wie ’s oavonds aten, en soms in de kovvie. Muiliek te koop.

FRAISEVLAG KOVVIEMELK
Mien pa was petroleumventer en vruig wel es of ik hom evm methelpn wol, door haar ik toun nog gain zin an, Mor ik was wel voak bie de melkboer en huilp ik zogenoamd met. Von het mooi om flézzen te sorteren in metoalnkratten. Mor veural dai van de Friese vlag kovviemelk. Ik was gek op de etiketten woar op de achterkaant een stripverhoal ston. “Piet Spriet en Ko de Koe”?
As ik met melkboer noar de fabriek ging luip ik door ook rond, heerlieke geur van melk en veural bie de soepenbrij kokers.

Elke veraandering is nait veur elk een verbetering.
Mis joe ook zulke etenswoarn?