Old en Naijoar

Hopeliek hebben aale lezers mooie Kaarstdoagn had en nou een guie joarwisseling.
Der is steeds meer rebulie over ’t vuurwaark. Gait om overlast van ’t vuurwaark, het lewaai, steeds grotere knallers, roetn sneuvelen, mensen worren doof en verbranden de haanden. En ’t geft veul stoffen dai nait gezond veur mensen en netuur bennen.

Is dat altied al zo west, of van leste tied?
Woorom daun wie dat aigenliek?

Wel, de wisseling van ‘t joar is een haidens gebruuk, overblevm oet tied van de olle Germoanen. Net as ook oorsprong van’t viern van aandere gebeurtenissen.
Men was baang dat ‘t donker of grauw zol blievm en de bomen zunder bloadern zollen kwamen. Doorom vereerde men bieveurbeeld de Dennenboom (is aigenliek een Spar) met heur gruineblievende naalden.
En doorom hebben ook veul mensen’n gruwelieke hekel an ofvaalnde naalden. Elk wait Aalmaal angst van dat grauwe en bomen zunder gruin blift.
Men wol de donkerte verjoagn, veur hun waarn ‘t de grêlle gaisten dai dat ommaans haarn.
Men wol dai donkerte en gaaisten verjoagn en dat deden ze met heul veul lewaai en vuur. Zo wilden zai ‘t licht en het veurjoar weer terug holn.

Aigenliek is dat dan ook de oorsprong van ‘t gebruuk van vuurwaark.
Hou zo? Heur ik je zegn, wie doun toch nait an biegeleuf?
En veur aal dat vuurwaark hier, gebruukte men carbid en dat is weer in opkomst, gebeurde dat vrouger met vaarfblik met gatje der in, carbid der in, beetje spaai der bie, deksel der op en luziver bie’t gootje, ontploffing. Nou doun ze dat groter met haile melkbuzzen.

Bie dai vuren en lewaai ovverde men ook om goden goud te stemmen en slachtte men baisten. Loater at men dat zelf ook op. En eten doun de mainste mensen nog, En doorom eten wie euliekouken, rollegies en kniepertjes en goa zo mor deur.
Kniepertjes op oljoarsdag en rollegies op naijoarsdag ( kniepertje int oljoar, een open bouk, rollegies int naijoar, dai is nog dicht, waitn we nog nait wat komt net as bie’n bouk).

De vuurn haarn ook nog aandere betaikenis, een grout brengn aan mensen dai ver vot woonden. Ik zulf moakte dat wel es met noabie veurmoalege Oost-Duutse grenze. Staken ze groode vuurn an, met ook de bedouln veur “Drüben” zoas ze zeden, “Wie bennen jullie nait vergeten, der komt n áandere tied.”
Zunder te waitn woorom hebben wie zelf metdoan met ofsteken van grode vuurn, aal kaarstbomen oet onze buurt opbrannen. Dat mag tegenswoordeg nait meer, geft veuls te veul luchtvervoeln en ‘t is gevoarliek. As kind wer bie ons op t plain ’n gloepens groot vuur stookt en in het naie joar mos ‘t elektriesiteitsbedrief een nije laamp indraaien in holder dai midden op ‘t plain hing.

Het lewaai woor de olle Germoanen de grêle gaisten met verjoagden deden ze ook met allerlei veurwaarpn, zelfs in onze tied nog met ‘n Foeke of Rommelpot, trommen, hoorns, zelfs nog met ramhoorns. In bepoalde dailn van Nederland zoals in Twente, Drenthe en Oost Grunnen doun ze dat nog met Midwinterhoorns.
Simpeller en in ’t klain dee mien pa dat ook, hoi haar een zinken scheepshoorn met een messing mondstuk, tiedens ‘t joarwizzeln ging hoi boetn stoan en bloasde der stevig op, wachtte tiedje en dan heurde je bie volgende boerderij datzelfde geluud, en dan wieder vot nogmoals, doornoa blies mien pa weer. Zo moakten ze ast het woare contact met elkoar.

Misschain een oproup om es flink lawaai te moaken, het mag, köst niks en de lucht wordt nait deur vervoeld. Wel wait wat ‘t oplevert.

Wiz joe dan wel dat 1 Januari in het joar 44 deur Julius Caesar is invoerd, in ons laand wer het naie joar pas insteld in ’t joar 1575.
En dat de gebruukelieke naijoarskaarten pas stammen oet 1871 en dat nog steeds op de mainste koarten ’n ploatje stat van ’n Denneboom, voak met snaie?

Ben nooit laifhebber west van ‘t vuurwaark, heulmoal nait van knallen, das nait an mie besteed. Mot wel eerliek zegn, heb es ain zeuvmklapper ofstoken, man wat ’n boudel, je wis nooit woor e henging, kon aale kaant oetschaiten ja.

Ik goa bie joarwizzeln mien scheepshoorn pakken en bloas der op lös.
Wel wait ben der volgend joar meer dai antwoord kennen gevm.

Ik wens elk en ain Veul zegen in ’t Naie Joar met veul gezondhaid en geluk.