Old Menze

‘Ons laivenheer het roare kostgangers.’ t Is n oetsproak dij mien buurman veur op tonge lag. As boerenaarbaaider luip hai doaglieks in zien struupsiekoren pak en verdainde hai de kost veur vraauw en n hok vol kinder, mor as d’klokken van d’Roomse kerke heur swoare bazzen over d’Komnijsterwieke oetspraaidden, luip dijzulfde man in swaart pak en mit hoge houd veur de begravvenisstoet oet. As droager bie d’begravvenisverainen ston hai veur mie op dezulfde höchte as n domie of n pastoor. ‘Van de dooien niks as gouds,’ zee e voak mit n braide laag op zien gezichte. Of e t mainde, heb ik nooit ontdekken kind. Meschain was t n beroepsmoatege òfwieken, vakjargon, dat e zok aanleerd haar. t Begelaaiden van oetvoarten was wel n dail van zien leven en kist nait vezichteg genog wezen as t om mìnsen gaait. k Mog groag even bie hom op veziede goan. Nait allendeg omdat doar thoes aaltied ruiern was, mor ook omreden dat hai smoakelk vertellen kon. Zat hai op zien proatstoule, den konst der rusteg n ketaaier of n haalf uur veur oettrekken. Over de leventegen vuil meer dan genog te vertellen. Of t aaltied woar was, wat e ons veurschuddelde wait ik nait, mor ain ding haar ik al snel deur. Deur goud noar mìnsen te kieken en te luustern, deur ze goud te observeren, kinnen je n bult te waiten kommen over d’lu om joe tou. Meschain dat mien buurman mie doar ook ainegszins in vörmd het. t Is weschienlek de reden, dat ik van jongs òf aan al op zuik bin noar biezundere mìnsen en dus noar biezundere verhoalen. t Is in de loop van de tied n haile verzoameln worden, mor t verhoal van old Menze is wel n hail apaart verhoal. ’n Roare kostganger,’ zeden mìnsen bie ons in d’stroat voak scholdertrekkend. d’Onverschilleghaid van aander lu muik mie aiglieks nog nijsgiereger.
‘Olde Menze is in de stroat.’ As dat roupen wuir, den luiten d’kinder heur voetbalen en springtaauwchies liggen. Groot en klaain en aal wat bainen haar of schoven worden kon, vloog as op kommando deur d’gaange of deur drifte noar d’veurkaante van t hoes, noar de stroate. Old Menze betaikende ja sensoatsie. Male Menze was veur d’kinder n mooie òflaaiden. En op n òfstandje duzzen wie wel.
‘Nait te dicht bie hom in de buurte kommen,’ was t motto, want elkenain wos: ‘As e die in de vingers krigt, bist nog nait joareg.’ d’Woarschaauwen mout n reden had hebben. Der mout dus ooit n moal wat beurd wezen. Wat dat nou persies was, kon gainaine ons vertellen, mor wie luiten ons der ook nait deur òfschrikken. As Menze op zien grote transportfietse d’Komnijsterwieke opdraaide, den was ain kreet genog om n haile tjucht kinder te mobiliseren en begonnen wie achter zien rogge te ploagzingen.

Old Menze lopt mit kolen
Woar het e dij wel stolen
Zien törf is nat as mizze
Dat waiten wie ja wel wizze
Hé doe Menze, mit dien laange board
Lu hebben die guster veur gek verkloard.

As e mit n mudde kolen op d’nekke op weg was noar t kolenhok of mit n körf vol törf sjaauwde, deden we t voak nog es dunnetjes over, mor omdat Menze nooit echt reageerde was d’oardeghaid der voak gaauw òf.

Wel dizze Menze was?
d’Eerste wos te vertellen, dat e aaltied, van klaains òf aan, al zo maal in de kop west was. n Twijde mainde, dat e deur zien strenge moeke te haard aanpakt was en doarom nait recht wos hou e zok in n sosioale omgeven gedroagen mos. De daarde kwam mit n hail aandere, oetzunderlieke verkloaren: ‘Hai het vrouger op school te veul leerd en omdat zien hazzens dat nait verwaarken konden, is e gek worden.’
Dij leste oetleg kwam mie roar veur. Kin te veul leren d’oorzoak wezen, dast d’boudel nait meer goud op n riegie holden kist? Dou k dat aan mien pabbe vruig, keek dij mie verboasd aan en noadat ik oetlegd haar, wat d’reden achter dij vroage was, zee e:
‘Old Menze het vrouger wel noar d’kweekschool goan, mor of dat nou d’oorzoak west is van zien geestelk probleem, wait ik nait.’
Dus t kon wel, konst van te veul leren gek worden.
Op n dag, t mout aargens in d’haarfst west wezen, wuir ik deur mien opoe op pad stuurd om n mudde kolen en wat aanmoaktörf te bestellen bie Old Menze. De kaggel mos aan en d’kolenveurroad in t achterìnde van t hoes ruik oardeg op.
‘Doar goa k nait noar tou,’ zee ik vastbesloten. Der waren toch wel aander kolenboeren bie ons op t dörp.
‘Ong,’ zee opoetje, ‘en woarom den nait.’
‘Dat waiten je best,’ heb ik antwoord en k heb heur zulvens nog n alternatief veurschuddeld: ‘k Wil wel veur joe noar Westerling veuraan op d’Hoanekamp of ast nait aans kin noar kolenboer Haayes.’ Dou mien opoe haard begon te lagen, mos ik wel mit wotter veur dokter. k Dus nait. Meschain herkende hai mie wel van aal dij keren, dat w’hom oetscholden haren. En wat mos ik mit d’veurspellen dat hai die nait in de jatten kriegen mos. Oeregaai, k ging nog laiver …
‘Dus doe denkst, mien old opoetje kin best hailemoal noar t aander ìnde van Pekel lopen om n bodschop te doun. Zai, op heur leeftied en mit pienleke eksterogen aan d’vouten, mout zok mor verbieten.’

Dou k tegen n uur of vieve bie old Menze Joagersmoa zien hoeske aankwam en mien fietse achter t hoes schoof, was ain blik opzied voldounde om te zain, dat Menze thoes was. Hai zat in achterkoamer bie d’toavel en haar d’radio aan. Mainde ik, mor t was aans. De meziek dij ik heurde muik hai zulf. Op zien mondörgel, wuir k gewoar dou’k vezichteg d’keukendeure open doan haar. Op de drumpel bleef ik even òfwachtend stoan en Menze dij deur haar dat e veziede haar, keek mie belangstellend aan.
‘Moi,’ zee e. Was dit nou d’eerste keer dat ik Menze wat zeggen heurde?
‘Kom mor verder,’ luit e der op volgen en mit n heldere blik in zien aans zo duustere ogen, zee e vrundelk: ‘Of bist baange da’k die opeet.’
De menaaier woarop e dat zee, muik da’k hoast mien lagen nait inholden kon. t Klonk zo komisch. Op n ainpits-gasstel pruttelde n etenspane en t rook lekker.
‘Mous is beter te verteren as klaaine kinder.’
t Sluig veur mien gevoul naargens op. ‘Mien pabbe speult ook mondörgel.’ ‘Doe bist toch dat jonkje, dat op Komnijsterwieke woont?’
‘Joa.’
‘Op nummer tiene.’
‘Klopt.’ k Vruig mie òf, woarom Menze inains zoveul nijsgiereghaid veur mie aan de dag legde. ‘Doe hest ook n hondje, hè?’ ‘Joa, Fixie,’ zee ik.
‘Da’s n rötjoekel,’ zee e kört.
‘Ong?’ Even was ik benaauwd, dat Menze toch nait de vrundelke man was, woar k n poar tellen nog zo oardeg mit aan t kwedeln was.
‘Hai perbaaiert mie aaltied in d’boksempiepe te bieten, as ik bie joe over de wieke rie.’
Ik kon mie doar niks bie veurstellen. Fixie haar wel n grote hekel aan t peerdje van d’petreulieboer en luip voak wel honderd meter mit d’kare mit, as dij bie ons in d’stroate was, mor dat e Menze noaluip, kwam mie n beetje vrumd veur. En nou komt t netuurlek, docht ik. Nou begunt Menze ook nog over ons ploagzingen en krieg ik dammeet de haile gobbe aan verwietens over mie hìn. Mor nee, t gezicht van Menze veraanderde as bie toverslag. Hai pakte zien instrument van toavel en begon te speulen. ‘Kinderverskes,’ haar ik al snel deur. t Voulde n beetje as bie miezulf thoes, as pabbe op ons verzuik in ging en n poar deuntjes oet zien mondörgeltje toverde.
‘Magst wel mitzingen,’ zee Menze noa t twijde verske.
‘Ik kin nait zingen,’ mos ik tougeven, ‘ik kin gain wieze holden.’
Hai keek mie noa dij leste opmaarken even bedachtsoam aan en zee op n even komieke menaaier as n zetje doarveur: ‘Ik ook nait,’ en noa n poar tellen zee e zokswat onbegriepelks: ‘Mor dat was nait dreden, dat ik stopt bin mit mien oplaaiden aan d’kweekschool.’ Hai keek mie even hail deurdringend aan en luit zok dou ontvalen: ‘Ik docht dat waarken mit kinder wel veur mie weglegd was. k Haar aaltied veul kammeroadjes vrouger. Ik kon nuver leren en t beroep van schoolmeester leek mie prachteg.’ k Heb hom vervast hail dom aankeken. Wat haar dat harmonikoaspeulen nou te moaken mit zien keus om schoolmeester te worden. Hai kon gain wieze holden, mor speulde wel mondörgel. Hai ging noar d’kweekschool en is doar dou mit stopt. t Wuir aal onbegriepelker, tot e mit d’bekentenis kwam: ‘Dij rötjonken hoalen die t bloud onder d’noagels vot.’
‘Rötjonken?’
‘Joa, k mos al snel as kwekeling noar n school in Winschoot, mor k wuir stoapelgek van d’kinder. Aal dat gesoes aan de kop was niks veur mie. t Ainegste woar ik ze rusteg mit kriegen kon, was tiedens de zangles. Den speulde ik op mien mondörgel en den zongen kinder as liesters.’
t Gehaaim van Menze heb ik mien haile leven mit mie mitdroagen. Om loater schoolmeester te worden, haar ik mie al vèr veur t bezuik aan Menze veurnomen. Doar kon hai gain wait van hebben. Dat in dijzulfde tied d’ollu besloten om mie op akkordeonles te doun, heb ik – zunder sukses – nog perbaaierd tegen te holden deur te zeggen:
‘k Goa laiver op voetbal.’
Mor Menze haar geliek. Tiedens de zanglezzen hest gain kind aan d’kinder.