d’Legerkiste
Haarfstvekansie 1961 is sikkom veurbie. t Verhoal van oorlog en hongersnood in Oafrikoans Congo is d’òfgelopen weken op school oetgebraaid behandeld. Wat grote indrok moakt het, lutje kinder in dat stikhaite laand lieden honger en omdat wie thoes net televizie kregen hebben, stoan de beelden van moagere, oetgehongerde kinder mit grote ogen schaarp op t netvlies.
Meester het ons vroagd: ‘As joe nou blikjes kovviemelk mitnemen noar school, den kinnen lu in Congo doar mit n beetje wotter melk van moaken.’ k Zai de blaauw omwikkelde blikjes Friesche Vlag nog op d’kaaste achterin de klazze stoan. Inzoamelns veur goie doulen, doar binnen wie van d’Geertsschool goud in, mor wie zingen, eerst zachies en loater oet volle borst op t schoolplaain: ‘In de Sahara zaten twij kamelen en zat Kasavoeboe mit zien piemeltje te spelen.’ Wie binnen den wel kinder van vlak noa d’oorlog, wie begriepen waaineg van kolonioale oorlogen en vrijhaidsbewegens.
‘d’Oorlog in Indië was ook n kolonioale oorlog,’ vertelt mien voader mie op ain van dij spoarsoame mementen, dat t weschienlek net zo oetkwam of meschain omdat t kovviemelk-blikjes-verhoal deur mie op toavel gooid is. t Zuvere wait ik doar nait meer van. Verhoalen over d’oorlog, doar luipen ze bie ons thoes nait zo mit te koop.
‘Hest dij legerkiste op zolder wel es zain?’
t Was d’eerste keer, dat pabbe begon te vertellen over zien dainsttied in Indië. Dou e deurhaar da’k best wel interesse toonde, kwam ook t album mit foto’s op batterij. d’Ervoaren was best wel biezunder. Pabbe en ik aan d’grote toavel en hai, in t doaglieks leven toch n proatjeboksem eerste klas, vertelde veur t eerst van zien dainsttied in dij vère kolonie aanderkaant van d’wereld.
‘Der zit nou allendeg nog zaipe in d’legerkiste.’
‘Ong? Den bist dus al aan t strunen west op zolder.’
Strunen was nait t goie woord, k was vlucht, mor doar dus k tegenover mien pabbe nait veur oetkommnen. Van zien levensdoagen nait. d’Openhaarteghaid van pabbe was dij dag nait aan mie besteed. Stel die veur, k haar hom verteld, dat wie t brogje achter op Komnijsterwieke in de fik stoken haren. Of zol moeke …?
n Poar doage doarveur.
‘Mien oompie vragt of we d’kommende weke lutje eerappeltjes zuiken willen.’ ‘Kin e dat zulf nait doun?’ zeden wie tegen Johan.
‘Nee, hai is boer en denkst toch nait dat n boer op knijen liggen gaait.’ Nee, dat was ook zo. n Boer gaait die nait deur d’knijen, doar binnen aarbaaiders veur, mor t leek mie gain goud plan om mie in de vekansie oet te navveln bie n aander.
’t Verdaint goud,’ wos Johan der nog bie te vertellen, ‘en je huiven nait vèr te lopen om op t eerappellaand te kommen. t Is vlak achter d’boerderij.’
Zo hebben wie ons overhoalen loaten en hebben ons veur n gulden per dag oetbesteed aan de boer. d’Eerste dag was t gain maal waark. De zunne scheen en mit n raiten körf luipen wie mit n stok of wat jonken over t lege laand en zöchten d’lutje eerappeltjes, dij eerappelmesien valen loaten haar. t Was n nijloatje. Doarom en omdast in t begun nog genog proaterij haarst, was d’eerste dag veurbie veurdast der op verdocht wast. De körven mit eerappeltjes mozzen op wenakker stört worden, was ons te verstoan geven.
Op de twijde dag, smörgens vroug, bleek dat behaalve Johan ook Evert al nait meer van de pertij was. Evert hebben we dij haile vekansie nait meer op t laand zain en Johan kwam pas tegen de middag aan slintern om ons mit te dailen, hai haar gain spier zin meer. Hai wol nait meer veur zien oompie waarken en al hailemoal nait veur n sìntekroam.
Zo kwam t dat wie twijde dag nog mor mit vaar jonken over t laand luipen. t Muik ook nait oet, t zol ons n rötzörge wezen of t waark òf kwam, as wie aan t ìnde van de dag ons loon mor kregen. Omdat boer d’haile dag nait kwam roeken of kieken, wuir t meer maaljoagerij as stief waarken. t Was ja gain aannomen waark. Wie gooiden mekoar mit eerappels en namen voaker as boer weschienlek goud vinden zol, pauze. Ik haar n matte mit n vlèzze ranja en n puutje brood mitkregen. Net as pabbe doaglieks noar t waark ging. Nait mit ranja, mor wel mit n puutje brood. De vetvrije slagerspuutjes van slagter Scholte wuiren bie ons thoes in d’kaaste bewoard onder de daipe borden en waren geschikt veur meer dan ainmoaleg gebroek.
‘Woarom legst dien vlèzze ranja aiglieks in d’sloot?’ haar Koert mie d’eerste dag al vroagd.
‘Dat heb ik van mien opa Streun leerd,’ zee ik. Dij was boerenaarbaaider en as dij aan t zichten of aan t eerappelkraben ging, legde hai zien blaauw kroekje mit thee ook aaltied in de sloot. Bleef t drinken lekker kold.
‘Wel het nog n stoetje over?’ De vroag van Knelis kwam tiedens de zoveulste rustpauze en ongeveer geliektiedeg mit de twij donkere sloagen van de kerkklokken van d’Roomse toren. Gainaine dus. ‘k Heb honger,’ zee Knelis, om d’eernseghaid van zien vroage nog es te onderstrepen. t Was jammer veur d’hongerlappe, mor alle matten waren leeg.
‘Zellen we eerappels povven goan?’ stelde Koert veur. Dat haren we wel es voaker doan, mor den in ons vrije tied, nait onder waarktied. Mor ons was dij dag gain koare aan d’hakken bonden en binnen vief menuten haren wie n bultje eerappelloof en n poar handenvol eerappels verzoameld. De luzivers dij Geert in d’buutse haar, kwamen dou wel goud van pas en binnen de körtste keren brandde t vuurtje as n fakkel, ook omdat wie alles wat brandboar was bleven aanslepen. Tounoame van t plezaaier in ons vuurtjefikkerij was omgekeerd evenredeg aan onze woaksoamhaid. t Leek minder op n eerappeltjes-povverij as wel op n oldjoarsvuur.
Geert, d’aanstichter van t vuur, voulde zok weschienlek ook verantwoordelk veur n goie moaltiedberaaiden en luip mit n laange bonestok wat in t vuur te ruiern. As n Indioane luip e dansend en zingend om t aal mor groter wordende vuur hìn. Tot t mement dat Johan, dij vanoet hoes heurd of meschain zain haar, dat der wat loos was op t laand en ons bie t zain van t feestvuur mitdailde:
‘k Heb net heurd, dat mien oompie onderwegens is.’ d’Körte woarschaauwen dee dainst as alarmsignoal en was genog om t kwoajongensoaventuur te stoppen en ons weer mit baaide bainen op de grond te zetten. Oeregaai, schoot der deur ons hìn. En nou? ‘Wie schoeven t haile vuur in d’sloot,’ zee Knelis redelk paniekereg. t Was t sain om ons mit man en macht aan t waark te zetten en wie schoven mit laange stokken en n iezeren loofhaarke t vuur de plomp in.
Doan? Probleem oplöst? Nee, niks der van. t Vuur bleef branden in de sloot. d’Loage eendekreuze was zo dik en dicht, dat aal t brandend matrioal drieven bleef. Dat was nait zo aarg, mor tot onze grote schrik zagen we, dat t gruine wotter mit d’restanten van ons eerappelvuur in d’richten van t brogje dreef. Nog even hebben we pebaaierd om de kreuze stokkend te haauwen, mor t was te loat. d’Eerste vuurplukken haren t holten brogje al bereikt en bleven der onder vastzitten. De komst van de boer hebben wie nait meer òfwacht. Dou ik op d’loane nog es n keer achterom keek, zag ik dat t holten brogje al volledeg in de hens ston.
n Uur noatied dus ik wel van d’zolder kommen om even vezichies bie moeke te informeren noar de stand van zoaken.
Zai zee vanachter heur naaimesien:
‘Was der net oorlog?’ ‘Houzo?’
‘Nou, de menaaier woarop doe d’ledder opvloogst, dee mie doar n beetje aan denken.’
Mit kloppend haart heb k heur t verhoal van de brand verteld. ‘Mor nait aan pabbe vertellen, heur.’ Of ze dat wel of nait doan het, wait ik nait. k Heb der nooit wat van weer heurd. Nachtenlaank heb k wakker legen, mit angst in de pokkel dat plietsie mie in t hok stoppen zol. Dou dij onrust noa n zetje wegebd was – t brogje was oeteindelk ook nait meer as n poar planken, woar haar k mie ook drok om moakt – bin k op n verloren mement toch nog es bie mien moeke op t angsteg zolderoaventuur, terogge kommen: ‘Woarom zit pabbes legerkiste aiglieks vol mit zaipe.’
Zai het heur naaiwaark dou even rusten loaten en het mie oetstokt: ‘In d’oorlog haren wie overal tekört aan, omdat alles op de bon was. Ook zaipe. Zaipe om klaaier te wasken en zaipe veur joen liggoam en hoar.’ Dou zai zok achter t oor begon te kraben, docht ik even, dat zai noadocht. Mor nee, t was aans en zai besloot mit de woorden: ’t Is mor goud, dat we nou gain zaiptekört meer hebben, hou haren we die noa t eerappelruderswaark aans weer schoon kregen.’
