Vrijhaid

“Pabbe, mag ik mit”, vruig t wicht. “Nee laiverd, das veuls te gevoarlek in dizze tieden. Stel dat we aanholden worden en dat we mit mouten noar t plietsiebureau. Nee, dat mout mor nait”.

t Is maai negentienainenvatteg en Duutsers binnen n joar leden Nederlaand binnenvallen.
De bezetting is n fait.

Pabbe is al joaren communist en actief as hulpverlainer aan vluchtelingen dij vanoet Duutslaand grìns oversteken, vluchtend veur Nazi broenjakken. Mainst binnen t dainstwaigeroars, sums minsken dij t Jeudse geleuf belieden. Ze mouten onderdak brocht worden, der mout eten regelt worden, klaiding en nait onbelangriek, papieren om wieder te kinnen raaizen.
En hai brocht ook nog n, intied verboden, kraant rond noamd ‘Noorderlicht’. n Oetgoave van Noordelke ofdailen van Communistische partij Nederlaand.
Vluchtelingen waren der hoast nait meer, kraant nog wel en dij mos bezörgd worden.

“Joa mor Pap, as joe aanholden worden den?” vruig t wicht. “Dat vaalt wel tou mien wicht, t is oardeg rusteg leste doagen en t is duuster.” Moeke bemuide zok ook mit t gesprek: “Nou oetschaaiden te soezen Jantje, pa het zegt dat t nait kin en t is nou kloar!
Jantje trok n zoer gezicht en stampte noar boven. Ze wol heur pa ja zo geern even helpen. Boven aankommen luit ze zok op heur matras vallen en leunde mit kop op aarms. ‘Wacht mor tot ik groot genocht bin den zel k heur wat zain loaten’, docht ze terwiel ze deur t verduustergerdien loerde. Dat mog nait, mor ze haar gain licht aan dus wel zol t zain?
Intied haar pa zien spul bie nkander zögt en nam ofschaid van zien vraauw. “Huifst nait op te blieven, k bin loat toes. k Mout via Solwerd en Opwier dus n haile tippel om dij verrekte moffen te ontwieken”.
Vraauw keek noar hom mit n bezörgde trek op t gezicht, ging stoan en vruig: “Zols wel goan? Hest dien medesienen ook nomen? Moust gain last kriegen onderwegens. Dat t rusteg is leste doagen betaikend niks en dien ronde is wel aarg oetbraaid dis keer”. Pa keek heur aan, gaf heur n smok op t veurheuft en zee: “Moak die gain zörgen wicht, k heb medesienen al innomen en k bin veurzichteg, t zel best touvallen.”
Vraauw nikte mit t heufd, gaf hom n smok weerom en ging mit n daipe zucht weer zitten. Ze keek hom noa dou e tou deur oetstapte duusternis in.

Jantje was nogaal kwoad en keek gramniedeg noar boeten. Doar zag ze heur pabbe stroat in lopen en zwaaide hom stiekom noa terwiel ze zaacht mompelde “Doei pap, tot straks”. Ze bleef hom noakieken tot e om houk van stroat ging.

t Was kil dou e boeten kwam en hai dee gaauw deur dicht om gain licht te loaten zain. Mit stevege pas begon e aan zien raais deur n Daam om de kraant, nou ja stencil, te goan bezörgen. Hai haar t gevuil dat e naokeken wör en glimlaagde, in waitenschop dat zien dochter stiekom deur t roam keek.
Hai sluig bocht om en … “Halt!” klonk t in n onverbiddelke toon. Hai schrok, n wild gevuil van paniek muik zok van hom meester. Zien moag trok soamen en hai wol zok omdraaien en wegrunnen, mor ze haren hom aal bie aarms te pakken. Verbiesterd keek e rond in n gevuil van paniek en onbegrip, en veur e t wos weur e achter in n woagen drukt en zat e klem tussen twij geüniformeerde Duutsers.
Woagen schoot der mit n bloudgang vandeur richten onbekende oorden, want der weur hom n zak over kop trokken.
Noa n tied in aangst achter in auto zeten te hebben, stopte auto en gingen deuren open. Zak weur hom nait van kop of holden mor hai weur mitsleurt bie trap omhoog n gebaauw in. Dou ging zak van kop of en kon e, knipperend mit ogen, zain woar e was.

Hai ston veur n bureau woar achter n gemain kiekende man zat in vol ornoat uniförm. Dij bitste hom tou mit sissende stem dat e wol waiten wel of der nog meer bie dij smerege communisten zaten.
Hai speulde onschuld zulfe en trok wat mit scholders in n geboar van, ik wait t nait.
t Uniförm bleef vroagen en oette aal meer bedraigingen, wie zellen die wel klaain kriegen!
Hai bleef mit scholders trekken mor muik zok grode zörgen.
Hai docht aan vraauw en kinder.
Noa doagen van verheur en klappen, weur hom weer n zak over kop trokken en weur e in auto sleept.
Dou e tou auto oet sleept weur ging t linea recta n swoar bevaailegd gebouw in.
Hai weur schopt en sloagen, mos kleren oettrekken en zulfs ondergoud mos oet. Doarveur in ploats kreeg e grove vörmlose jute klaiding terug. Zien moag speulde al doagen op en hai verrekte van de pien. Dou e kaans zag, vruig e om zien medesienen. Ze zollen wel kieken of der wat veur hom was, kreeg e as antwoord. Hai weur noar n barak brocht woar meer mannen in vörmlose klaiding rondluipen. Mannen duurfden nkander nait aankieken en dou bewoakers weg waren, was der ain dij hom fluusternd woarschaauwde, “Dou wat ze zeggen en kloag nait, aans komst tussen poalen”.
Ain keer per dag kregen ze eten, nou ja, broen wotter woar wat onbestemde dingen in dreven en n homp zoer stoet.
t Is oktober negentienainenvatteg.
Zien moag speulde op en hai woagde t toch om zien medesienen te vroagen.
Dat kwam hom duur te stoan, hai kwam tussen vaaier poalen terecht, omwikkeld mit schaarp prikkeldroad, en doar mos e veur straf 36 uur stoan. Even wankeln en je weuren openhoald deur t droad. Hai mos overgeven en t was apmoal bloud. Zien moag gaf t op. Kreunend van pien viel e tegen t droad en vuil bewusteloos.
Bewoakers smeten hom in klaine betonnen cel.
Zien leste gedachten waren: “hou kin n minsk dit doun?
En denkend aan vraauw en kinder, glee e weg en t vuilde as herkregen vrijhaid.