Til
As oprechte Grunneger waiten ie vanzulf allaang dat n til, tille of bat n brug(je) is. Mor wizzen ie ook dat t olle Westgermoanse woord oorspronkelk ‘plaank’ betaikende? Tiljes kommen benoam ien Grunnen, mor ook ien Vraisland en Noord-Holland veur. Rondom dizze bruggen ontston voak n nederzetten mit n haarbaarg of zukswat. Veurbeelden: Briltil, Paapstil, Slaperstil en Doodstil (d.i. Dode’s of Doede’s til).
Ook mooi: Abelstokstertil, Zwijntil (Baflo) en Bloederige Blynse Tille (Wijnaldum).
Ien laankmanstieden wer zo’n holten til aan t begun van winter òfbroken om onderdailen dreug te bewoaren. Ien t veujoar werden plaanken weer teruglegd. Nog ien t register van t Winsumer en Schaphalsterzijlvest van 1755 en 1757 wordt veurschreven ‘dat de tillen (…) sijnde batten, soodra bij nat winterweer de wegen onbruikbaar zijn, worden opgenomen.’ n Bat is n plaank. Doarom werden smale bruggen ook wel bat, batting of tilbat nuimd. Tilbat is dus ainks dubbelop. t Woord bat of badde ken elk van t Knaolster Lorelei (G. Teis Pzn.): ’Ze zeggen: hai ’s mit zien hazzens, liek tegen de badde aangaon / En dat haar met heur zingen, dat schipperswichie daon’ Hier kinnen ie over dat aldervrezelkste meleur heuren: http://www.duomokumermolleboon.nl/index.php? option=com_content&view=article&id=8&Itemid=138
Mooiste tiljes bennen vanzulf hoogholtjes. As ie doar bovenop stoan, din hemmen ie ien t vlakke laand gain verlet meer om baargen!
Dat linker tilje zol nog ien Nederland liggen kinnen, mor bie dij rechter zol hier n bredje stoan van verboden te betreden. Baaide tiljes liggen ien Litouwen. t Litouwse woord veur brug is tiltas. As ie de woord- en betaikenisoverainkomst bekieken van Noordnederlandse til en Litouwse tiltas, din monnen baaid wel van dezufde old Proto-Indo-Europese òfkomst wezen.
Mor mit de Gruine Til, de Zaliasis Tiltas ien Vilnius is n modern probleem. Doar hemmen op de vaaier houken standbeelden stoan oet Communistische tied. En net aans ien Nederland willen lu ien Litouwen ook t laifst ale beelden en noamen votmovveln, dij verwiezen noar elementen van t verleden dij lu vandoag de dag nait zinnen. Benoam omdat de Russische bezetten van Litouwen van 1945 tot om en bie 1960 veur de Litouwers slimmer west het as de Nazi-Duutse bezetten van 1940 tot 1945 veur de Nederlanders (behaalve Jeudse). Pas ien 1990 herwon Litouwen zien vrijhaid.
Ien Vilnius kwam der ien 2003 nóg meer rebulie van de beeldengroepen op de Gruine Til, dou t Socialistisch-Realistische beeld van Industrie en Baauw adopteerd wer deur de Litouwse LGBT Rechten Organisoatsie.
Ain van beeldhouwers, Bronius Vysniauskas, dou 84 joar old, vuilde hom beledegd en ragde dat de bedoulen van zien waark west waas om twij aarbaiders oet te beelden, mit mannelk raif. ‘Baaide manlu bennen staark en energiek. Hou zol dat ien verband stoan kinnen mit homoseksuelen?’
Organisoatsie-directeur Vladimir Simonko reageerde: ‘Twij mooie mannen stoan nkander stoef noabie, woarom zol ook t gemoud veur nkander heur nait ien kloeten lopen kinnen?’
Ien juli 2015 von börgmeester Remigijus Šimašius, dat de stoat van onderhold van de beeldengroepen op de Gruine Til zó min waas dat ze gevoar opleverden en lait heur vothoalen. t Is ondudelk wat ter nou mit de beeldengroepen gebeuren mot. Ien Rotterdam hemmen ze onder n dikke verkeersbrug n stee veur verweesde beelden. Meschain is dat ook n idee veur Vilnius.
