Soldoat van Oranje
“Doar mout t woaraargens wezen,” zee plietsie Jansmoa tegen zien kelegoa.
Langzoam reden de baaide agenten in heur Volkswoagenkje deur d’polder richten t hoeske van Bertus Neuze. Ook n fietslanteern dansde dij duustere, mistege oavend over t polderweg en dook as n schim oet de mist op. Jansmoa stuurde d’auto rusteg aanzied om te veurkommen dat e de man van de zokken rieden zol. Dou de fietser heur veurbie ging keken ze baaiden liek in n poar gloeiende zwaarte ogen dij verswonden in de duusternis.
Bertus Neuze was gain onbekende van de plietsie. Bertus was biezunder, n Ainzaalm dij zuk aal meer van de wereld òfkeerd haar en in de polder n teruggetrokken leven laaidde. Sums zaggen lu hom mit n geweer rond t hoes lopen. Den mos der n muske aan leuven. Mor dat was zien rustege kaante. Der wazzen ook mementen dat e mit zien geweer deur de klai benterde en haard reerde: “Schait dood, tou schait dood, dat is n bevèl.” Den schoot hai wild om zuk tou of hai t tegen n hail leger opnemen mos.
De buren wozzen nait veul oet zien verleden.
Bertus was n old-Indiëganger, zo as ze zeden. Zien zuster haar n moal verteld dat e in 1946 oproupen wer en noar dat verre land stuurd om dail te nemen aan politionele aksies.
Nederlandse soldoaten mozzen Indiërs onder de doeme holden, desnoods mit geweld. “De Staat zij geprezen”, haar Bertus plechteg zegd dou hai mit plunjezak op nekke op boot ging. Zien moeke haar der nog gauw n Grunneger dreuge worst instopt en hom de bosschop mitgeven: “Komst toch wel weer mienjong hè, en dou gain verkeerde dingen.”
Bertus haar t nait wieder schupt as n ainvoudig soldoat van de ‘7 December Divisie’ en von dat al méér den zat. Hai haar wat tegen gezag, strepen en baalken. De Nederlandse soldoaten mozzen der goud achter tou om de Indiërs onder de doeme te holllen En t ging der voak wat roeg aan tou. n Mensenleven was nait veul weerd. “Der mot doar in Indië wat veurvalen wezen, aans kom je doar toch nait haalf gek weer vot”, wos Jansmoa.“ Hai het aaltied spinnen in de kop hollen… en was baange veur n gaist dij hom hier in t polder nog vinden kon, om mit hom òf te reken. As Bertus n keer weer te roeg mit zien geweer omsprongen was, den mos plietsie der heer. Nou was t weer zo wied. Hier most wezen……. t hoeske van Bertus dook in de mist op as n ailaand in d’oceoan.
Rusteg deden baaide mannen t hekje open en luipen op vaarveloze achtedeure tou. Deur n roetje schemerde voag wat geleg licht. Jansmoa beukde op deure en ruip: “Volluk.” Mor aal wel der kwam, Bertus nait. Jansmoa stödde mit scholder tegen deure aan, dij kroakend open schoot. Baaide agenten luipen vot deur noar t keukenkje of wat der veur deurgoan mos. Nette boudel haar e der nait van.
“Bertus… woar zitst,” mor t bleef doodstil. Katte veur de potkaggel rekde zuk goapend oet, slingerde wat mit steert en gong der weer bie liggen….. meer leven was der nait in t hoeske van Bertus Neuze. Mit heur zaklampen beschenen ze de ruumte dij vrouger n ordentelke woonkoamer west was. De lichtstroalen bleven rusten op n poar vouten mit grode goaten in de zokken. De lichtbundel kroop troag over n liggoam van n wat roege kerel dij stokstief haalf onner toavel lag. Zien doodse grèle ogen wazzen richt op t franje van t pluchen toavelklaid, “Dood,” Jansmoa knikde en zee “zo te zain, joa,” sweeg wieder en keek om zuk tou. Aan t broene behang hongen wat kromtrokken fotootjes woar n montere jongkerel in n legerpakje opston. Mit n segretje in de mond leunde de soldoat tegen n palmboom. Op n aander ploatje wazzen n koppeltje jonge soldoaten op n Pasar te zain. Bertus ston lagend veuraan. t Zag der vredeg en vrolek oet. Doar op versleten kokesmatten lag dij lagende jongkerel van dou, dij nou bie zetten t pad goud biester was. Was der sproake van moord, baide agenten haren gevuil dat t verleden Bertus inhoald haar. Welk gehaim druig dij dode doar onner toavel mit zuk?
‘”Mannen roei als vergeldingsactie deze kampong uit..,” brulde de kommedant tegen zien soldoaten. Hai zag achter ale Indiërs n vijand en woar mit òfrekend worren mos. Ook mit weerloze vraauwlu en kinder. Bertus luit zuk nait mitvuiern op collectieve woanzin van wat zuk doar vot òfspeulen zol: dood en verdaarf. De eerste schoten vuilen. Van achter t stroekgewas legde Bertus ook aan. Hai twievelde: dit kon je nait doun. Van alles spoukde hom deur de kop, Hai doch aan zien kinderjoaren en de bosschop van zien moeke soesde hom deur de kop: ”dust gain verkeerde dingen mejong hè”. Nou haar e d’opdracht om onschuldege mensen aan te valen. Aal veur de goie zoak… joa, joa! Der knapde wat bie Bertus en ruip e inains: “vaal dood mit mekoar, ik dou hier nait laanger aan mit! En smeet zien geweer in de stroeken en brulde: “Ik goa noar hoes!”
De kommedant nam dat vanzulf nait, wèr wild en brulde dat soldoat Neuze n verroader was en n dainstwaigeroar. “Dien straf is,” en de kommedant greep doarbie n weerloze vrouw bie heur kleurrieke sarong en kwakde heur tegen n mure. Dou commandeerde e: “Sodaat Neuze laat zien wat je waard bent, schiet deze vrouw dood. Lafbek, schiet dat mens dood. Schiet, zeg ik je, dit is een dienstbevel… VUURRRR!!! Nog aaltied gaalmde t woord “schait dood dit is n bevèl” deur Bertus zien kop, dij der gain road mit wos. Dij dode Indische vrouw bleef hom in kop spouken. Mor slimste wazzen dij gloeiende ogen van heur man dij hom zo vol hoat aankeken haren en ruip nog net veur hai ook òfvoerd wer: “Ooit bist doe aan de buurt k wait die te vinden, woarst ook touholst.”
Duurde mor even of t hoeske van Bertus was vol plietsiemensen op zuik noar sporen van de doader. t Ainegste wat ze vonden was n kris mit n holten handvat woarop mooie Indische figuren sekuur oetsneden wazzen.” t mes stak dwars deur n foto oet n ver Indisch verleden. “t Zel n souvenir west wezen,” zee Jansmoa.
Dijzulfde oavend fietste der n man over t polderweg noar d’uuterdiek, langs de verloaten barakken van t vrougere ambonezenkamp. Hai struunde over diek en kwelder richten t Wad. En lösde as vanzulf op: in t duuster van de nacht.
Mit dit verhoal het Willem in 2010 d’eerste pries wonnen van de Grunneger schriefwedstried in t Oldambt
