Oale Kraanten

Veur n tied terugge stond der n oproup in kraant: ‘Journalist zoekt gegevens over hergebruik van oude kranten voor het samenstellen van een artikel in de krant.’
Ik docht ken ik wel es op reageren.
k Heb noadocht en wat op pepier zet en braif noar hom toustuurd.

t Is der op oetdraaid dan e braif terugstuurde, hou lang ik wel nait onderzuik doan haar noar dat hergebruuk.
k Heb t zo op pepier zet man, steld niks veur ja.
Nou hai verzekerde mie dat hai nou genog infermoatsie haar veur n hail bouk.
En dij is der komen, mooi man.

Ik docht meschain herkennen joe ook wel dingen wat je der met deden of nog doun kennen.

Familie van mie staken mie voak de gek an: ‘Doe aal mit dien oale kranten en dat oetgeknip, wat most der met.’
Ik zee dan: ‘De ain spoart postzegels, de aander autootjes of schepen, ik knip sunds begun zesteger joarn stukkies oet kraanten en perbaaier doar met een stukkie vrouger vast te leggen.’
Veural dat wat zo dicht bie ons ligt.
En al hail veul joaren komt elk en ain, ook mien femilie langs om wat an mie te vroagen: ‘Hest doar ook wat van?’
En dan zeg ik: ‘Toch mooi as der aine is dij wat bewoard oet kraant.’

As kind kreeg ik wel es n kloetje stopvaarf van schilder, waarm kneden drukte je dat op nije kraant, bleven de letters in de stopvaarf, kon je òfdruk op n schoon pepiertje moaken. Dat waitende heb ik wel es perbaaierd te kieken op mien kont of strookies kraandepepier ook ofloaten haren.
Wie mozzen dat ja doun met strookies, veziede mog dat met vloeipepiertjes doun.

En t eerste laidje wat k leerde was: ‘1, 2, 3, 4 hoedje van papier’, een steek van olle kraande en op n feessie kreeg je der ook nog n pluum op, ook van kraandepepier.
En as je hom twij keer opvolden haar je n bootje, dij kon met in de tobbe.
Dat hebben mien bruiers bliekboar ook altied doan, want bennen allemoal goan voaren.
En hail bekend waren de gevolden vlaigtuugies, ik kon zulfs gounent moaken met dubbele vleugels.

Achter kraant kon je zo mooi verschoeln.
Dochten ze dat je zat te lezen, mor ondertussen sluip je.
En as wie Sunterkloas gingen vieren, zat ik altied achter de grode kraant, met puutje met strooigoud op schoot, en der het noeit ain vernomen dat ik zo nou en dan wat deur de koamer strooide. Kraant was ja zo groot, tegenswoardeg wil dat nait meer zo klain bennen ze.
Om nijschierege ogen boeten te holden, wuiren de roamen van winkel of van mensen dij gingen verhoezen of aan t vaarven waren dicht plakt. Soms met klain gatje, kon de bewoner even noar boeten gluren. En doar komt het vandoan, doar zit de wereld dichtplakt met kraanten.

En veur dat aine ging behangen wuiren houken en scheuren eerst beplakt met kraandepepier. En veul mensen legden op de holten vlouer eerst kraanten en doar overhén wer zail legt. En in t midden wér een Chinamat legd. Of mensen dij meer geld haren een cocosmat.

Een kraant was een een geducht woapen om een jingelnd kind een tik met te geven.
Of een vervelende hond of kat en mep te verkopen. En wat docht je van het doodsloan van een mug of neeffie.
Je kon hom ook onder in de kattebak leggen, vrouger met törfmolm der op rook je de pislucht nait meer deur de drukinkt.

Je kon de kraant oprollen en an ain kaant wat wieder moaken haar je n goie scheepshoorn.
Je ken ze ook gebruken om de slakken te lokken, onder de kraant blift het vochteg, ze kroepen der onder en ken je zo de kraant wegbrengen.
Veul mensen deden as t hail kold was kraanten onder de klaaier, ging de koale wind nait deur hén. Doar wuiren ook de laaidens in winter met omrold, bevroren ze nait.
En wel haar nait n kraant op schoot woar boven de eerappels schild wuiren.
Krant kwam ook onder in de asemmer te liggen plakte t òfval nait aan de bodem vast.
Hail bekend was as verpakkingsmaterioal veur gruinteboer om de worteltjes of prai in te verpakken. Goudkoop toch, scheelde weer wat puten.
Bie visboer was t net zo, oal, bukkens wér der in rolt, en waarme vis met waarm holden. Ondanks dat dat hail goud waarkte mag dat nait meer, gevoarliek bliekboar.

As kind bennen je al bezeg west met pepier driefdeurnat moakt met stiefsel, en dan woar aargens opplakken, bieveurbeeld op opbloazen ballonen.
As dat den haard is ken dat beschildern, of der n masker van moaken, dat nuimen ze pepiermache, de huile stationshal in Stad is der met bewaarkt, schitterend, oale kraanten.

En om n gevecht te holden, met pieltjes schaiten, met stuk electriciteitsbuize.
Wel het dat nait doan, strookies krandepepier van 10 cm braid en 25 cm laang, oprollen over joen vinger even beetje Jeudenspije der op, man wat kon je doar met schaiten.
Stiekum bie aine noar binnen schaiten deur n openstoand roam.
De kraand thoesbezörgd in dailen zalk mor zeggen, wie deden dat ook voak an Meeuwerderweg, bie de Baptistenkaarke, doar zaten van dij grode glas-in-loodroamen, haren ze aalmoal fien goas veur doan, zo dat ze nait kepot gooid werren. Nou dat was mooi, stonnen wie an overkaant van de weg, en dan schaiten op dat goas, soms kon je letters vörmen deur ze noast mekoar te schaiten.

En vrouger as pa de kachel aan moaken gong, kwam der eerst n proppe kraande onderin, wat holtjes der op, door weer törf op en wat paitereulie der overhén, mot je kieken hou dat braande. Doun mensen met open heerd traauwens nog.

Dij kraant is een gegevensbron bie oetstek, ik heb mensen kend dij hail archief moakt haren met artikelen over ain onderwaarp.
Ikzelf betrap t nijsblad der wel es op dat ze wat schrieven en noa wat joaren schrieven ze over t zulfde onderwaarp weer, mor dat dan de reden van gebeurtenis hail aans wat is. Waiten ze zulf niks meer van.

Mien pa was paitereulieventer en soavens telde hai zien inbeurde geld.
Doarveur spraaide hai de kraant oet en wér de geldtazzen der op oetstört.
En dan wer alles sorteerd, teld en op stoapeltjes zet.
As e te veul van ain soort munten haar wuiren ze inrold, mor dat was in broen pakpepier. En wait je, soms leek mien pa beetje op Dagobert Duck, want as e geld an t tellen was, vuil wel es in sloap, met zien heufd in dij bulde geld.
As e dan plotseling wakker schrok kwam e omhoog en haar e de sìnten en stuvers op zien veurheufd zitten. Ach ik ploagde hom wel es, k haar n perkiet dij wel es lös deur de koamer hén vloog, was gek op n poar körreltjes suker, den legde ik wel es n poar körrels op mien pa zien heufd, as perkiet dat zag laande hai op mien pa zien heufd om ze weg te pikken. Dan schrok e zug wild: ‘Wat was dat?&’. Was e wer kloarwakker.

En wait ie, oale kraant wér ook bruukt as kennisgeven. Wie haren klanten dij hailemoal boven woonden en aangaven dat ze paitereulie hebben mozzen, deur kraant veur t roam te zetten.

As zummers de zun scheen zetten de mainste mensen n kraant veur de bluiende planten in vensterbaank, scheen de zun nait zo op de bloumen.
Vrouger waren der mensen, nou vrouger k haar zulfs n collegoa dij dat nog dee, gebruukte kraanten openvollen en aalmoal netjes op mekoar leggen, en n rol der van moakten. Dij brochten ze noar gruinteboeren, vishandeloaren en bloumenzoaken.
Kregen ze geld veur. Der was ook n man dij kraanten bezörgde met linnen tas om nek luip e alle cafeés bie laangs, en nam de oale kraanten weer met en dij werden weer bie aander café verkocht. Net as de leesportefullie. Dij man haitte Tammo.

En der was nog wat, wat je met oale kraant doun konden, dat nuimden ze: ‘Hoe tante Mientje de krant leest.’ Wer voak veurdroagen, en dat deden ze as volgt, je nemen n kraant, en je lezen op ain regel aale advertentietjes van links noar rechts, kom je op haile vrumde dingen terecht. Hail kemiek.

Ik zelf heb ook wat vonnen.
Ik kiek noar opvolgende koppen, noast mekoar of vlak onder mekoar.
Dan kom je tot ontdekken dat ze der nait op tou zain om stomme dingen te veurkommen. Of, heb ik wel es docht, zolden ze dat der om doun?
n Veurbeeld: Staait der in kraant n hail stuk over Valentijnsdag, met kop: “Valentijnsdag een dag van liefde”, stoef der noast op zelfde hoogte, staait n hail aander stuk met kop: “Alleen vandaag korting op castratie!.” Noakieken doun ze bliekboar nait meer.

Zai je wel, kraant ken je nait missen.