Interview mit n Duutse Vrais

Is haile kust van t Nederlandse Vraisland tot en mit t Duutse Noord-Vraisland oetsloetend Vraistoaleg west?

Dat ter ien Noordduutsland twij kontraainen bennen, doar Vrais sproken wer en nog wordt, wil nait zeggen dat t Vrais ien t haile Duuts-Nederlandse kustkontraain volkstoal west het.

Doar bennen net zo min toalkundege bewiezen veur as veur t Vrais as ainegste volkstoal ien Grunneger Ommelanden.

Ien Nordfriesland bennen sunt 8^e aiw Vraize nederzettens kommen.

Ien kuststreek wer t Vrais doar de volkstoal.

t Noordvrais, ooit omschreven as ‘t bestbewoarde gehaaim van Bondsrepubliek Duutsland’ is ientied wel ien openboare roemtes zichtboar worden op ploatsnoamborden en bie traain- en busstationsnoamen.

Kosten doarvan begroot Grunnegers! Dus doar zain ie ze nait.

Ostvraizen magen geern wiezen op heur Vraize verleden. Hou zit dat?

Dij speulderij deur Ostvraizen mit n zogenoamde Vraize regionoale identiteit komt oet geschiedenis vot, nait oet de Vraize toal.¹

As geschreven toal ien t verkeer mit Nederlandse en Duutse noabers is t Letien deur t Nederduuts van de Hanse ienpangeld.

Tot aan distied wer t Letien noast t Vrais as rechts- en oorkondetoal bruukt.

Ook ien t Saterland bennen, sunt 13^e aiw, drij aiwen noa Vraize kelonisoatsie van Nordfriesland, Vraize nederzettens kommen. Doar is Vraize toal tot non tou ook bewoard bleven as spreektoal. Saterlanders stoan tegenworreg bovenaan op liest van Europese buroos veur minderhaidstoalen.

Ostvraizen dij Platduuts proaten, ervoaren heur toal ook as n bezunder kenmaark van heur identiteit, ook al proaten ze Nederduuts en wordt dij toal van Grunnen tot ien Mecklenbörg aan tou sproken.

Ie vergelieken t Vrais ien Ommelanden geern mit t (Neder)Duuts ien Estland?

Joa, pesitie van t Vrais as kultuurtoal ien Ommelanden is goud te vergelieken mit dij van t (Neder)Duuts ien Estland. Doar hemmen Duutsers aiwenlaang t volk van de Esten overheerst. Ien Hanzetied wer t (Neder)Duuts kultuurtoal ien Estland: toal van rechtsproak, handelslu, domies, grootgrondbezitters, waitenschobbers, enz., net aans veurheer t Vrais ien Ommelanden, mor t (Neder)Duuts is nooit volkstoal ien Estland worden. Dat waas en is t Estisch.

Ook aal haren veul Estische steden, dörpen en minsken n Duutse noam – Tallinn waas Reval – en kin-je nou nog hailtied Esten mit Duutse noamen tegenkommen. t Duuts maag din grode ienvloud had hemmen op Estische woordenschat, syntaxis en idioom, toch waas en is t Estisch de volkstoal ien Estland, net aans t Nedersaksische Grunnegers ien Ommelanden, mit zien Vraize toal-ienvlouden.

Interviewer: Op t heden is der gain ain meer dij hom nog aan de ‘Vraize kwezzie’ branden wil, mor ik bin steevast van plan om de ‘Vraize kwezzie’ ooit nog ains van ìnne tot wìnne oet te figelaaiern.

Hier heb ik nog n oareg spultje veur joe, dij op wierden ien t Saterland speuld wer: Huzeferräiden (Hoeskeverklikjen ien t Saterlands-Vrais)

Platduuts: Dat Saterland (up Saterfreesch: Seelterlound) is en Gemeente in de Landkreis Cloppenborg in Neddersassen. Daar leeven de Saterfresen, de de Minnerheidenspraak Saterfreesch snacken. Dat Saterland is dat lüttjeste Sprakeneiland van Europa.

(Interviewer: Het n zetje leden wat over ien Nederlandse NRC-kraant stoan).

Saterlands: Touvorne do kaanden do Ljude elk un een in ’t Terp (Saterlands is n variant van t Vrais!), jung un oold un ock bi Nome. Wenn ju Familje ‘s äiwens um dät eepene Fjur siet, waas dät Huzeferräiden me di fluggste (oardegste) Tiedverdriuw. Dät gehn di Riegge ätter (= noa, Angelsaksisch: after), elk moste an ‘n Huz taanke (dinken) un do Biwohner aptelle.

Exempel 1: Widewiuw, Wiuw un Kerl, trjo Wuchtere un fjauer Wente (venten): 10.

Dät wieren ju Grotmuhr as Widewiuw; Fahr un Muhr as Wiuw un Kerl;

Möije (= mui(e) = Ned. tante) un two Dochtere as trjo Wuchtere;

aan Knecht, twäin Sune an ‘n Köljed [= Köijed=kouheer=koujong?] as Wente.

Exempel 2: Widekerl, fjauer Wente un fjauer Wuchtere: 9.

Di Fahr as Widekerl, twäin ledige Ohme, twäin Suhne as fjauer Wente.

Een Huzholderske, ‘n tachentigjierige Möije un two Dochtere.

Exempel 3: Went un ‘n Wucht. Dät wie-ren di Pestor un sien Huzholderske.

Dat leste woord Huzholderske is gain verklaainwoord van Huzholder, mor n vraauwelke woordoetgang. Ien t platduuts wordt dij oetgang mit –sche vörmd, zo as bie Schoolmestersche. Ien t Grunnegers kin hoesholderske ook mit –sche schreven worden: hoesholdersche, domiesche/domneesche, dat kin wezen n vraauwelke domie of n domneesvraauw. t Is mor bie welkent ie wezen willen.

1^ Thomas Steensen: Die Frieslande. 2006