Zie zwaaiden tegen mie

Westerbörk anno 2005. Op t veurmoaleg ‘Durchgangslager’ liggen doezenden stainen, elk staait veur aine van de weggevoerde en omkomen jeudse mitbörgers. Twij rails steken aan t end as twij woarschaauwende vingers locht in.
Doar was t begun en tougelieks noagenogt t ende van heur eerds bestoan. Gelokkeg wissen ze dat dou nog nait. As ‘Untermenschen’ ( minderwoardege lu ) wer heur gain stee gund op dizze wereld.

Of ze nou wollen of nait, zie haren op dij dinsdag mor in te stappen. Traain muik al dudelk hou ‘moffen’ over heur dochten. As vij werden ze transporteerd noar onbekende bestemmen. Gain schoulraaize, mor verhoezen noar n aander laand om doar te goan waarken. En olden van doagen en lutje potjes din? Loze lu, haren dou al deur, dat heur lapzakkerij veur gain meter klopde. Mor elk huil zok stille. As laamer luiten zie heur noar slachtbaanke laaiden.

Zaike lu kwamen veur n pooske, in t ‘loazeret’ , woar ze weer oplapt werden, veur dij laange raaize. Man mout din wel n biezunder grode drel in hazzens hebben, om zokswat te bedenken. n Pasgeboren popke wer soamen mit de mouder, op aandrang van Herr Gemmeker homzölf, biezunder goud verzörgd, tot ze ‘Reizefähig’ wazzen. Noa verloop van tied kon heur vertrek ok gain oetstel velen. Bie aankomst in Auschwitz wissen t zölfde soort SS-ers nait hou gaauw ze zo’n onschuldeg kind noar d’overkaante helpen konden.

Wat lu dij verlopen sersjant aandoan haren, wat zo’n behaandeln nog ainegszins rechtvoardegde, was nait recht dudelk, mor t zel wel overwegend mit ofgunst te moaken hebben. Mit noame jeudse mensken, haren t haandelsbloud in heur en wazzen d’aander lu voak te rad of. Doarom mossen ze apaart zet worden, dat was noa verloop van tied in heur ogen nog nait maans genogt, woarnoa besloten wer, om dat haile (oetverkoren) volk van eerdbodem te verwiedern.

t Is heur nait aalmoal lukt, mor ze wazzen al nuver op pad. Hou konden dij misdoadegers dat mit heur geloof in overainstemmen brengen. Eerst beden veur t doagelks eten, om drekt doarnoa n aander mensk noar d’aandre wereld te helpen! Ons Laimeneer het hier wel hail biezundere ‘kostgangers’.

Kuunst haar dij groaperd schienboar van d’ Engelsen ofkeken, dij in Boerenoorlog, boeren al apaart zedde in specioale kampen. Ok Grieken wossen wel road mit heur meloatsen of leprozen. Dij werden opborgen op n aailaand (Spinalonga), woar ze wied oet zicht van ‘normoale’ mensken in aal rust mochten kreperen.

Zölfs de Jeuden stuurden meloatsen mit n roatel stad oet, woar ze lu, dij bie heur in buurte kwamen mossen woarschaauwen deur mit roatel te draaien en haard: “Meloats, meloats!”, te roupen. Zie mossen heur boeten gemainschop mor zain te redden. Ok hier wol man nait geern aan dit ‘oetschot’ van gangboare moatscheppij herinnerd worden. Je zellen der mor tou heuren!

Lu dij zok wat aans gedroagen as deursnee mensken, zetten wie heden ten doage ok nog t laifst apaart.
Schierensliepers, homo’s, asielzuikers, a- socioalen en lu dij van oldsheer nou ainmoal n aandere hoedskleur hebben as ons bleekscheten, zetten wie nog aaltied groag wat bie n kaander, van dij gevolgen we der zo waineg meuglek gedounte mit hebben. Kloarblieklek is der noa zoveul joar nog nait veul nijs under dezölfde zun.

Ok zigeuners höngen der mor zo’n bedie bie. t Volk in hail Europa was heur laiver kwiet as riek. Dij rattenvanger van Berlien wis der ok hier wel road mit. Ok dat volk verdainde in zien beleven, gain ploats op dizze eerdkloot. Evenas homosexuelen, zwak- of minder begoafden. Allent t ‘Arieze’ volk was in zien (broene) ogen oetverkoren om wereld blievend te bevolken.

Hai zölf beheurde ja ok nait tot dat goie ras. d’ Edelgermoanen wazzen oet op n boetengewoon ras, van laange blonde mensken, dij qua verstand goud ontwikkeld wazzen. Van domkoppen haren ze ja haiaalmoal gain verlet.

“Domme’ daainstmaaiden werden onvruchtboar moakt. Net of allain ‘loze’ mensken ‘loze’ kinder kinnen kriegen. As der aine was, dij ze votdoadelk n kopje klaainer haren mouten moaken, omreden hai nait voldeed aan rassenwetten van t ‘Herrenvolk’, was dat ja wel Adolf Hitler zölf. Veuls te klaain, swaart hoar en broene ogen. Wieders nait ain van de snuggersten as t op ontwikkeln aankwam. Deur n hoop gebral mos e dat under t mous verbaargen.

Bloots n haandvol Nederlaans konden t dou nait aanzain, hou t volk van Oabram, Izak en Joakkop op hoed zeten wer en zetten heur haart en hoes veur heur open. Schaande, t was mor n drubbeltje op n gloepende glínde ploat.
Mainste lu keken laaiver aander kaande op, deden net asdat ze niks zagen en heurden. Was ok wel slim makkelk.

Paardie lu luiten heur der op verstoan, dat zie dij raaizegers nog oetzwaaid haren. Bie Schaans roapten sommege lu braifkes op, dij deur de opens in t schot noar boeten gooid werden. Voak göng t om n leste groutnis aan achterblievers, femilie of noabern. t Bezörgen, of opsturen van dat soort braifkes, zagen ze schienboar al as n soortement heldendoad, woarveur ze heur stief op börst sluigen.

Dou lu noa bevraaiden heurden wat dij ‘moffen’ mit onze laandgenoten oetvreten haren, wollen zie t sikkom nait leuven. Zokswat bestond ja nait. Zo onnuur konden mensken, woarunder n bult Christenmensken ja nooit wezen. Sneu genogt veur heur, mor bouken vertellen n hail aander verhoal. Gain mensk haar in wildste dreumen denken kind, wat paardie lu over gruppe zoaal ommaans had haren.

Gain mensk haar op 10 maai 1940 ja in smiezen, wat ons nog te wachten stond. Moggen van Minister President Colijn ja vreeeg hen berre goan. Hai vond t hail nait slim, as lu in dij ‘crisisjoaren’ over de gruppe n griepstuver pebeerden te verdainnen. Scheelde regeren, of t kerkbestuur ja in knibbe. Wat in Eerste Wereldoorlog lokt was, zol ok dit moal wel weer opgoan.

De firmoa ‘list en bedrog’ haar aans aandre bedoulens. In eerste tied stelden overwinnoars zok toamelk netjes op, mit dien gevolgen, dat elks mitwaarkte aan,- om mor es wat te nuimen -, t verplicht registreren van jeuden.
Noa de ‘J’ in t persoonsbewies en de jeudse ster op aal bovenkleroazje en n haile ris wied- en geboden, zag t er veur dij lu nait best oet.

Vluchten kon nait meer en systemoaties wer heur bezittens ofnomen. Deurdat gainaine wis, wat dij ‘edelgermoaanen’ in t sin haren, docht elkenaine, dat t nog nait zo’n voart zol lopen. Stap veur stap wer t jeudse volk laaid op weg noar aiveghaid. Aalsmor meer werd heur bewegensvrijhaid bepaarkt, tot ze via ‘Amsterdamse Schouwburg’ , Vucht of Amersfoort in Westerbörk teregte kwamen. Leste tussenstation op weg noar…

Oetendelk werden der tussen ’42 en ’45 mit 93 trainen n dikke 102.000 mannen, vraauwen en kinder ofvoerd noar wat loater ‘vernietegings- kaampen’ baalken te wezen. Dij ‘Konzentrationslager’, woar moordmezien ge-eulied ofrekende mit zes miljoen jeuden, groot en klaain, zedde mit noame veul Christenen aan t denken. Woar was God doudestieds? Was Hai ok in t kamp, woar Zien volk mit doezenden touglieks krepeerden. Woar was Zien oetstoken haand?

Of hebben mensken dou nait goud keken? Was hai wel degelk doar, woar zien hulp wenst was. Hou is dij ‘holocaust’ te riemen mit t beeld dat we hebben van dij Almachtege, Laifdevolle God, dij as n Herder woakt over zien schoapen? Woar is daigene, dij beloofde, dat der gain muske zunder zien toustemmen van n dak zol mietern?

Gaf e ok in kaampen en gevangenissen forsie noar kruus? Was dit n gevolg van t joarenlaank ‘anti-semitieze’ denken, zoas dat zölfs in onze, mor veuraal in Duutse kerken predekt wer? Was dit meschain t vraibraifke, dat jeuden vogelvrai muik? As wie kieken noar spreekwoorden, dij over jeuden goan, din haar t volk der gain hoge mutse van op.

Oet: “Dij t dut mout t waiten”, n verzoameln van Dr. Jan J. Boer heb k der stel oetligt.

• t Is net of der n Jeude verropt is.
• Dat gebeurt er as n jeude spek et.
• Dat is n Jeudenstreek.
• Dat is Jeudenspek. (sekoade)
• Doar kin gain Jeude t laggen om loaten.
• Doar snieden ze joe noar de Jeudenwet.
• Gaauw, help, der zit n Jeude in t daip.
• Hai bakt t weer aannaander mit Jeudenliem.
• Hou komt n Jeude aan loezen?
• Jeude jeude ribzak, wat hestoe in knipzak. n Haalf kan jenever en n sloatje tebak.
• Jeudenswait is betuun. (zeldzaam)
• Jeuzeln as n ol Jeude.
• k Haar noeit docht, dast zo n ol Jeude wast.
• Kloagen as n aarme Jeude.
• Mit Jeudenhemelvoart. (noeit)
• t Is net ofst Jeude vermoord hest.
• t Liekt hier net n Jeudenkerk.
• Twij Jeuden waiten, wat ain brille kost.
• Wat geft n dooie Jeude om n steek?
• Ze komen der op aanvlaigen as Jeuden op n dood peerd.

Nait bepoald n verzoameln, dij ons in n goud daglicht zet, mor veur dij tied wel verheldernd. Doarbie binnen oetdrokkens as: Dat is n jeudenstreek; doe bist ja n dikke jeude; zuik veur dat waark mor n jeude; en t bekende: boesjeude, woar n bult kinder mit bange moakt binnen, van dij gevolgen zie veuraal nait bie t wotter van n knoal of wieke komen, nog aaltied in zwaang.

Wie haren noa t bewustworden, wat t volk van God leden haar en ons aandail doarin wel n haileboel goud te moaken! Worden deur dat gezoamenleke schuldgevuil meschain n bult Jeudse plooien vlak streken?

Veul kaansen haren jeuden in onze kontrainen nait. Duutse plietsie juig fanetiek op jeuden en heur helpers. Biestoan deur verroaders, dij veur n poar loezege centen dij lu aanbrochten. Helpers mossen mit dood en t platbraanden van heur wounderij bekopen. Löslippeghaid en onverzichteghaid hebben Duutsers in koart speuld. Martelings in t Scholtenshoes deden de rest. In t stroatnoamenbouk herinnern nog n haile hoop noamen van gevalen verzetslu aan dij tied.

In 1945 wer op 12 april t kamp Westerbörk bevrijd deur Canoadezen, woarnoa op 5 maai in Woageningen d’overgoave volgde. Wat hebben onze olden en grootolden doan veur heur ‘behoeftege’ noaste? Hebben ze d’haanden oet maauwen stoken en zoveul meugelk van dij ‘lieders’ red, of stonden ze mit zoveul aandern aan zied en zwaaiden heur ‘laandgenoten’ oet? Meschain wel blied, dat zie heur in elks geval gain jeudenstreek meer konden levern.

Oet t stroatbeeld verdwenen n bult lu, dij t leven zo leefboar muiken. In Lutje Mokum – Winschoot – binnen mor n haandvol jeuden overbleven. Veul meedlieden haar man over t aalgemain nait mit overaalvenden. Hoezen, zoaken weer of mouten stoan? Ho mor dat gait zo mor nait. Terogge oet hel mossen ze mor zain, dat ze heur ‘zoakjes’ weer op regel kregen. Op veul begrip en meedogen huifden ze veuralsnog nait te reken.

t Is doch wel typerend en hemeltaargend, dat der meer as viefteg joar noa d’oorlog nog aaltied herinnernstaikens aan t Nederlaandse jeudse volk ploatst worden. Beder loat, din nooit, mor doch.. Wie zwaaiden en dat was bliekboar veur de mainste lu al meer as genog!

Henk Fedder het in 1943, dou vervolgen nog nait op t aargste was, n gedichtje schreven, dat miens inziens oareg nuver weergeft, hou t er in dij tied aan tou göng. k Heb dat overzet in t Grunnens.
Jeuds kind.

Zie wacht hom elke oavend aan de traain
t wicht mit de nait oaries swaarde hoaren.
Mit ogen, dij verstrakken in t stoaren,
of voader gaauw tunnel deur zel wezen.

Verof waarkers schoefeln langes binnendeur
en schaiten van trabbe in t doagelks jachten,
t donkere kind kin allain mor stoan en wachten
stoef bie t hokje van de kondukteur.

Din zwaait n kerelsaarm n verre groet
op t lutke snoede bluit rompslomps herkennen,
zie mout op slag haard noar heur pabbe rennen,
hai bokt zok leeg en smokt heur smaale toet.

Nou goan ze soamen deur loade dag,
Man bogen en van zörgen beten,
t Roatelstemmetje wol aarg groag waiten,
woarom zie nait noar t zwembad mag.

O Heer, k heb vandoag ain verzuik mor:
Elke jeudse femilie wordt sikkom oet nkander reten,
loat Gestoapo dizze twij vergeten,
loat dij in Jezus’ noam doch bie mekoar!