Onderdukers

Dou k nog zun beudel was van krapan drij joar, beurde der wat in mien levend, woar k nog n haile bult vroagtaikens bie heb. t is ja sikkom onmeugelk dat k t oet aigen ondervindens altmoal beleefd heb. t Zit aans zo muurvaast in kop en k heb t aal zo voak heurd, dat k t sikkom wel leuven mout.

As ainege zeun op boerenploatse van mien ollu in Buunerveen, mus t tegen t ende van d oorlog west weden, dou k mit mien moeke om n bosschop achterop fietse mit noar t dorp moch. Zokswat overkwaamp mie ja nait aaldag. Stoefan bie n hoeske zag k ien stoan dij k kun. Hou was dat meugelk? Dit beston ja nait. Dij ome heurde ja bie ons in schure te weden. Sunt k wus dat k op wereld was, muik ie soamen mit n aandre ome dail oet van mien doagelks levend. k Snapde der hailendaal niks van. Loater hebben ze t mie in geuren en kleuren oet douken doan.

Dou op tien mai 1940 inains n aantal soldoaten oet de Pruus, bie wieze van spreken bie ons op stoebe stonden, veraanderde t bestoan van de bewoonders van t lutje veendörp rompslomps, oftewel inains, om t wat dudelker te zeggen. Wat loater mien voader en moeke worren zollen, stonden op dat ogenblik veur traauwen. Doatum was vaastlegd, mor kop stond heur der nait noar, den n bruier van de bruud lag as soldoat bie de Moerdiek. Schoarse berichten beloofden nait veul gouds. Van hom haren ze aans nog niks heurd. Zien olders en aandre femilie wazzen veur de bruloft overkommen, al zol der van n bruloftsfeest wel nait veul kommen. Stillekes is t poar op fietse noar t Gemaintehoes in Börger raaisd. As traauwd koppel kwammen ze weerom.

In schure stond alles veur bruloft kloar, mor stemmen was der recht nait. Elks zat mit zien gedenk aanswoar. Oorlog moch din veurbie weden, mor wat wat kwaamp der achter vot. Je heurden zoveul vrömde dingen. n Bult jonge knoapen haren heur levend woagd en hou was t heur vergoan, leefden ze nog en woar huilden ze tou? t Eten smuik t volk nait. Inains göng deure open en stond er n jongmeens, dij t nait slim braid har. Hai keek roepsk om zuk tou. t Was de verloren dochde zeune, bruier en zwoager. Wat zag e der oet. Har goud aan oet ol deuze, dij e onderweegs woarschienelk aargens opdoan har. Hai luit hom op eerste beste stoule dele valen, legde kop op toavel en hoelde as n klain kiend. Der kwaamp noa n haile zet oet, dat e oetreten was, dou ze hom mit n koppel overbleven moaten ien t kriegsgevangenschap voaren wollen.

Instee dat e blied was, dat e t levend ofscheurd haar, kon e der nait overoet, dat zoveul van zien vrönden t loodje legd haren, terwiel zie verdikkeme gain tegenstaand levern konden. Hinnerk vluikde en bandiesde op dij verrötte rötmoffen, dij t aal ommaans haren. Hij wol, hai zol…!! Dij oavend is wel wat aans lopen, din elks zok docht har. Bliedschop over dij levend weerom kwaamp, mor verbiestern over wat e zoaal mitmoakt har. t ‘Feest’ is as n naachtkeers oetgoan.

Geschiedenis leert dat e doarzoot zien kammeroaden d’ aine noa d’aander omvalen zag, terwiel der oet heur geweren allenneg mor n bult rook en keboal kwaamp. De ‘viefde kolonne’ har hierzoot ommeroak hoes holden. Gain schaarpe petroon was der meer te vienden. Treur kwaamp in de mainste femilies veur. t Volk verkeerde in grode onzekerhaid en kon zoch van toukomst nog gain veurstellens moaken.

De röttevaanger van Berlien kön ongestraft wiedergoan mit zien mizzelke veurnimmens. Noa n zet mossen de kriesgevangenen alsnog weer vot. In tegensproak mit de vaalse beloftes van de Grootmoudege Führer van Duutslaand. De firmoa list en bedrog draaide op volle toeren. Touzeggens wazzen minder weerd as de braifkes woarop t aalmoal schreven stond. t Volk was richtensgevuil kwiet, wos nait wat heur nog te waachten stond.

Jeuden wazzen hier zowat altmoal oet zicht verdwenen. Woar ze touheulen, was en bleef veuralnog n open vroage. Noa de ‘braand’ kwam t volk derachter wat ze ok mit onze laandgenoten doan haren. Onderstoand vertoald verske van Henk Fedder, dij e in 1943 schreef, geft, ducht mie, n oardeg tiedsbeeld.

Jeuds kiend.
Zie wacht hom elke oavend aan de traain
t wicht mit de nait oaries swaarde hoaren.
Mit ogen, dij verstrakken in t stoaren,
of voader gaauw tunnel deur zel wezen.

Verof waarkers schoefeln langes binnendeur
en schaiten van trabbe in t doagelks jachten,
t donkere kind kin allain mor stoan en wachten
stoef bie t hokje van de kondukteur.

Din zwaait n kerelsaarm n verre groet
op t lutke snoede bluit rompslomps herkennen,
zie mout op slag haard noar heur pabbe rennen,
hai bokt zok daip en smokt heur smaale toet.

Nou goan ze soamen deur loade dag,
Man bogen en van zörgen kweld,
t Roatelstemmetje wol wel geern waiten,
woarom zie nait noar t zwembad mag.

O Heer, k heb vandoag mor ain bee:
Elke jeudse femilie wordt sikkom oet nkaander reten,
loat Gestoapo dizze twij vergeten,
loat dij in Jezus' noam doch mit vree! 

Mit oomke Hinnerk is t aigenlieks nooit meer goud kommen. Noa n poar joar is e ofkeurd veur t waark en oetendelk ien n inveliedenkare te laande kommen. Is nooit ove t verlais van zien kornuten heen kommen. Aal mit aal het t joaren duurd, veurdat e erkend wer as oorlogsinveliede. Tot dat mement mos e zok mor redden. Het n zet woond in n plaggenhut aan raand van t Haantje.

Ook jonglu boven de achttien werden oproupen om ien ‘Moffrikoa’ waarken te goan. Doar was deur de onofzainboare stroom aan jongkeerls dij veur ‘onkel Adolf’ t soldoatenpak aantrekken mossen, behuifte an aandre haandevegers. Ien ons laand luipen der zat rond, dij doch aans niks te doun haren as ondeude, vond mit noame ploatsvervaanger van Hitler: ‘Herr Zesennvörrel’! Jan Kort wer ok aanwezen om doar te goan waarken. Zien moeke was zo oetstuur, dat zien bruier Geert aanbeud mit hom mit te goan.

Baaidend kwammen bie n boer in Hagewede (Sauerland) te laande. Noa n zet bie ovregens nait zo roare boeren waarkt te hebben, mogten ze veur n körde vekaanzie noar hoes. Van heur boazen kregen ze de dringende road heur gezicht doar nait meer zain te loaten. Vlaigtugen luiten heur loaden bommen aalsmor voaker in buurde op de ‘Talsperren’ valen. Zo’n verdwoalde basterd luig der nait om.

Goie road was duur. Noa n bult overwegens wer besloten of te nokken en hier veur dij griepgroage haanden weg te kroepen. Mor woar? Op n duustere oavend zöchde de oldste bruier van t stel mien voader op mit n vroage. Zolden zien baaide bruiers nait bie hom in lösstoande schure onderduken kinnen? Noa ampel overleg mit moeke de vraauw wer doartou besloten. Veurdat de jonges kommen konden, mos der wel t an en aander regeld worden.

In t heuvak wer n koamer oetsneden en doar bovenop n stoapel stropakken zodoaneg vlaaid, dat der soortement doolhof ontstönd, woardeur ze ien t hol kommen konden. In t hol kwammen n poar metrazzen, n toavel en wat stoulen. Ook n poar fietsen op bokken, dij noast de ‘kniepkatten’ veur t locht zörgen mossen. Loater hef n wiendmeulen op dak dij toak overnömmen. Tot n storm dij meulen van t dak lazerde. Vanof de beune van koustaal konden de bewoonders mit n taauw, dij aan de hoanebaalken höng mit n swaai boven op stropakken en zo in heur onderduukedres kommen.

Veur de vaaileghaid muik mien voader en oomke Haarm n vluchtweg vanoet de koustaal. Tegenover de vouergaang was n deure noar t heu. Hierien haren ze n poar mud hoaver stört. Achterien onder t hoaver was n schuun kroepgat noar t hol. Bie onroad konden onderdukers hierdeur vluchten. Gelukkeg is dat nooit neudeg west. n Staang ien t heu om de tempretuur ien t vak te meten, dainde om baaide knoapen bie gevoar te woarschaauwen. Ook braifkes kon voader der aan vaaste knuppen, van dij gevolgen, dat ie ze stillekes van nijs veurzain kön.

t Slöt van schuurdeure haar ol heer omdraaid. Ain onwelkomme gaast draaide deure din op in ploats van van slöt. n Poar vertraauwde lu wussen, dat ze touglieks mit sleudel draaien ook aan n schier onzichtboar knoopske trekken mossen, omreden zo de grundel optild wer. Dou boerderij verkocht wer ien ’64 zat slöt nog krek zo.

Dou ik op batterij kwaam, haar mien moeke groates oppas. k Mout hail wat uurkes bie lu ien t hol deurbrocht hebben. k Was der letterlk kiend aan hoes. Zellen noast n bult dieverdoatsie ok wel wat mit mie te stellen hebben had. Jongs zaten nait de haile dag ien heur onderkommen. Wazzen overdag drok mit de knienen dij ze in de grubbe verzörden en vetmestten. Gain meens kon heur zain. Roamen wazzen verduusterd en aal deuren zaten op slöt.

Der was aaltied wel wat te doun. Ik nuimde dij knoapen en ook aandre maanlu, mien neefkes bevubbeld, dij smangs bie ons over vlouer kwammen, aaid ome. Kon zo ja nooit aine verroaden. Gevoar lag ok hier aalweg op loer. Ainmoal hebben laandwaachters zölfs over stropakken struund, mor gelokkeg gain ‘duker’ vonden. Noa de oorlog het mien voa de laaider der nog n moal op aanstoald. Veul proats haar dij oetslover dou nait. Soavends zaten de jongs bie mien olden ien koamer, as t teminsen vaaileg was, te koartspeulen. Bie gevoar kropen ze bie de kaggelploate langes onder vlouer. Ze wazen doar hail smieteg ien.

Nait zo maal, dat k opkeek, dou ik dij ome zomor bie t pad stoan zag. Mien wereld veraanderde van d’aine dag op d’aander. n Poar weke loater kwaamp d’haile femilie van d’onderdukers bie ons op vesiede. Haren n groot pak bie heur. Der kwaamp n groot petret achter n roamke oet. t Bleek n ‘oorkonde’ te weden. As k mie goud herinner, stond der schuun onder n poar doefkes, dij links en rechts op t punt stonden oet te vlaigen, in sierleke letters schreven:

Door Uw gebaar
van gastvrij in Uw huis.
Staan wij uit donk're strijd herrezen,
dankbaar daar
ontworsteld aan een wreed gespuis !

Van : Jan en Geert Kort