Onbewoond aailand
De donkere doagen veur kerst, wordt ter altied zegd. Mor wat te zeggen van de donkere doagen nòa kerst? Noa feestdoagen en old en nij is t voak net zo duuster as véur kerst, of nog slimmer. Dikke graauwe wolken mit motregen moaken dat t smirregs om haalf vaaier al begunt te donkern en kin t licht al aan. Ik denk nog voak aan wat mien moeke vrouger zee ien dis’ tied van t joar, as t duuster, kold en nat was: “k Wol dat koekoek raip.”
De doagen veur kerst kin t ter nog wel mit deur dat haalweg smirregs t licht aal aan mout. Den heb je t idee dat t mooiste nog komt. Mainste mensen hebben vekaanzie en t is apmoal wat ontspannender. t Is gezelleg ien hoes mit kerstboom, keerzen en aander verlichten ien en om t hoes en mit lekker eten en drinken. Mor noa nij-joarsdag is der niks meer ien t veuroetzicht. Weer aan t waark en vannijs de doagelkse dingen doun. De graauwe werkelkhaid dut hom rompslomps aan ons veur, zunder opsmuk. Summege optimisten mainen hoopvol dat ze al vernemen kinnen dat doagen weer laanger worden. Flaauwekul, op 6 jannewoarie is dat nog mor ain menuut! Pas haalf jannewoarie is t n hail luk beetje te zain en den nog mit mooi zunschien weer.
Aander lu loaten kerstboom nog kwaitn’ hou laank ien hoes stoan. Dij doun haalf jannewoarie net of t nòg feest is. Mor t is zulfverlakkerij, oetstel van executie. Men mout ter toch n moal aan dat feestdoagen echt veurbie binnen. Doarom gooi ik kerstboom doalek noa nij-joar vot.
t Is nou dus weer begun jannewoarie. Spullen van boeten binnen weer te schuur oethoald, dat ter eerder ienzet is vanwege oljoarsoavend en meugelke sleperij. Bloumpotten, toenslang, n toentoavel, ofvaalcontainers, zukswathìn. Want der wordt tegenswoordeg meschain nait meer sleept en juust wèl aal meer vuurwaark ofstoken, mor hier en doar wordt ter toch nog wel ais wat weghoald. Ik neem t risico nait en hoal ales wat lös staait, ien hoes.
Op stroat ligt nog n dikke troep van dij rooie vuurwaarkrommel. De restanten van aìn heftege naacht. Wèl dat oproemt bie ons ien dörp? Gemainte nait en milieudainst oet Stad ook nait. t Verswient mit de tied en sums kin je ien meert nog hier of doar van dij rooie rommel tegenkommen, touglieks mit n verdwoald stokje van n vuurpiel ien dakgeut of ien n stroek. Vrouger, dou mien kiender en aander buurtkiender nog thoes woonden, waren ze ook mit vuurwaark aan gaang. Op aanwies van olders mozzen ze dij rommel op stroat aanderdoagsmörgens zulf weer oproemen. t Ging meschain nait van haarten, ze deden t aal. Mor buurtkiender binnen groot en verswonden noar aander dörpen en steden. Toch liggen der nou op nij-joarsdag overaal dikke bulten vuurwaarkresten op stroat, veul meer as ien tied van ons kiender. Apaart … Der is wel meer apaart ien wereld. Op t gevoar òf dat ik n ol kerel aan t worden ben en begun te kloagen, verboast t mie toch ale joaren weer houveul geld mensen aan vuurwaark verknappen. Wie leven ien n financiële krises, willen ze ons wiesmoaken. Het zel apmoal wel en ik ben leste dij dat ontkent, ik ben ja gain econoom. Mor zulf verneem ik doar waaineg van. Ik heb weliswoar al vanof 2008 gain prieskompenzoatsie van mien penzioun meer had. En dit nije joar wor ik ook nog extroa kort. Ik boer dus feidelk achteroet, mor ik leef der evenzo goud van, ik heb gain reden tot kloagen. En dat ales duurder wordt geef ik ook niks om. Ik tank toch altied gewoon veur fiefteg euro bezine. Dat, ik verneem nait zoveul van n krises.
Ik heb netuurlek makkelk proaten. As gezinnen mit kiender aal minder geld kriegen, as kostwinners waarkloos worden of as mensen mit n dikke restschuld op heur verkochte hoes zitten blieven, dat is weer hail aans wat. Mor den zol je toch zeggen, dat mensen worden wat zuneger, goan meer spoaren veur n eventuele tegenslag, n buvver of n abbeltje veur dörst.
Volgens de media doun veul mensen dat ook wel. Mor wat vuurwaark aangaait is dat bliekboar boeten ale logica om. Ale joaren weer wordt t record van t joar der veur verbroken deur nòg weer meer aan vuurwaark te besteden. Nou mout elk netuurlek zulf waiten woar hai of zai t geld aan besteden wil. Mor ik vroag mie wel ais òf hou slim dij krises aigelk veur t mensdom is.
Want t blift toch n keuze.
Ik heb zulf haildaal niks mit vuurwaark. Letterlek weggooid geld: achtensesteg miljoun euro veureg joar! t Geft n bult overlast en benoam veur hoesdaaier en bejoarden is old en nij n vrezelke tied. En der is nog veul meer mis mit. Ien siervuurwaark zitten veul swoare metoalen dij spesjoal veur de kleur- en geluudseffecten zörgen. Via regen en aander neerslag komt dat apmoal ien t grondwodder terecht. Mor doar heur je gain mens over, apaart …
Deskundegen schatten t aandail illegoale vuurwaark op daarteg procent. Ien zuk vuurwaark zitten voak de alerschoadelkste stoffen, is ja gain kontrole op dat levensgevoarleke goud oet Polen of China. En den is der nog t fienstof, dat zit weer meer ien knalvuurwaark. De concentroatsie ligt op 1 jannewoarie voak wel zeuven tot aacht keer zo hoog as bie n normale dagconcentroatsie. En benoam eerste twij uren van t nije joar binnen nog tientallen moalen hoger. Oké, ien steden meer as op t pladdelaand. Mor t liekt mie nait gezond.
Ik wait wel dat veul mensen gek op vuurwaark bennen. Mien aigen kiender waren dat ien heur jonkhaid ook, mor dij binnen der overhìn gruid. En ach, vuurwaark ofsteken op nij-joarsnaacht, t heurt ter bie, t is traditie. En der is ook hail mooi vuurwaark. Tot zover gain perbleem, ik kin doar tot op zekere hoogte nog wel ienkomen. En as dat den tot n poar doagen bepaarkt bleef … Mor ik begriep nait woarom der al van begun december en tot aan feberwoarie aan tou knapt worden mout en benoam soavends en snaachts. Wat ik ook nait begriep is woarom der zoveul vernaild en kepot moakt worden mout mit joarwizzeln. Dat kost gemainschop ook miljounen. Overhaid pebaaiert ter van ales aan te doun om t ien de haand te holden, mor t liekt hoast wel n netuurverschiensel, doar nait aan te onkomen vaalt. Of mensen heur t haile joar min of meer onder druk fersoonlek gedroagen hebben, mor mit old en nij heur opkropte frustroatsies der oetgooien.
Leste joaren goan der aal meer stemmen op om consumentenvuurwaark te verbaiden. Mensen en daaier zitten weken ien stress en angst, t is slim vervoelend, t levert miljouenen euro’s aan schoa op. En der komt aal meer illegoal vuurwaark dat hail slim gevoarlek is. Mit as gevolg veul blievende verminkens aan t liggoam. Woarom wil n volk dit toch? Ter vergelieken: dij achtensesteg miljoun euro van veureg joar was aacht moal de opbrengst van de aksie Serious Request van dou, roem aacht miljoun. Twijde Koamer het ter veureg joar over stemd, nog net veur t kerstreces, op veurstel van de Partij voor de Dieren. t Gaait nait deur. Mor oet onderzuik eerder dit joar bleek dat fiefteg persent van Nederlanders veur t ofsteken van vuurwerk is en negenvaddeg persent is der tegen, toch zo’n beetje haalf om haalf. Der komt ooit wèl n meerderhaid veur, is mien verwachten. Mor wat verboden is, gait ondergronds ien kriminoaliteit. Net as mit de dreugleggen ien Amerikoa ien twinneger joaren van veurege aiw. Of mit softdrugs van tegenwoordeg. Dus ja, of dat den zoveul beder is?
Ik ben altied weer blied as dit soort doagen, mit ale gedounde wat doar bliekboar bie heurt, weer veurbie binnen en dat ien jannewoarie t gewone leven hom weer hernemt. Dij heisa begunt al doa -lek noa Sunnerkloas mit winkeldrokte, zangoetvoerens, de ‘kerststress’ mit de verplichte veziedes en t kerstdiner (wat doun we mit moeke?), mit kerstmaarten en kerstnaachtdainsten. t Krigt zien hoogtepunt op oljoarsoavend met t geknap van vuurwaark, veul draank, mizzelk moakende euliebollen, vernailens en sleperij.
Al verschaaiden joar zeg ik dat ik nog ais n moal noar n onbewoond aailand wil, of noar n gebied doar hail waaineg mensen wonen.
n Stee doar nait aan Kerst en nij-joar doan wordt. Haildaal lös van roazende wereld en haildaal allenneg, van haalf december tot aan haalf jannewoarie. Lekker lui ien n vekaanziehoeske, n hotel of n gerieflek pension. n Tas vol cd’s, bouken en dvd’s mit, laank op bèr liggen, lekker eten en drinken en laange wandelingen moaken. Van dat soort dingen …
t Huift nait per se ien n waarm laand, t maag gerust ook roeg weer wezen of dikke vorst mit snij. Aargens hoog ien Laplaand, of ver van bewoonde wereld ien Ierlaand. Desnoods n Waddenaailaand, ik zol mie wel redden zunder kranten, gain internet, gain tillefoon, gain radio en tv. En as den hier ales weer ien rust is, kom ik weerom, of der niks gebeurd is … Dat liekt mie t alermooiste tou veur dizze doagen.
Mor t is apmoal grootsproak. Mien vraauw wil t nait meer van mie heuren, want ik heb t nog nooit doan en ik zel t woarschienlek ook nooit doun.
