Bernard Sleumer en Engelbert Schlömer ien oorlog
‘Doar heb ik niks mit neudeg! n Móf blift altied n móf,’ snaauwde pa Sleumer, dou Jobke hom verteld haar van zien gloepensmooie ontdekken ien t archief van Osnabrück.
Dat de Nederlandse Sleumers van Duutse Schlömers oet Emsland ofstamden, en dat n zekere Rudolphus Schlömer noar Oethoezen kommen waas. Bernard (1912) hil zien kiender veur: ‘Om mie haren ze ale Duutse potjes vot noa geboorte onder heur kuzzens smoren monnen!’ (Hoatsk of poletiek inkorrekt. Ie magen even moraliseren). Mor zol Bernard zien femilielid Engelbert Schlömer (1922) doar ook onder rekend hemmen?
Hiernoa kommen Bernard en Engelbert om beurten aan t woord over heur oorlogservoarens (Engelberts braiven ien t Hoogduuts bennen ien t Grunnegers vertoald).
Bernard: Augustus 1939: Mobilizoatsie. Ik waas as sergeant-menagemeester iendaild bie t 12e regiment oet Grunnen.
Wie werden ien Haarlem legerd, ien Soendaschoul.
Engelbert: Op 1 september 1939 waas ik thoes ien Papenburg. Ik waas 17 joar en haar net vekaanzie van mien waark as metseloarsleerling. Omdat ik veur Wehrmacht waarkt haar, hufde ik nait bie de Arbeitsdienst.
Bernhard: Ik waas op 5 oktober 1939 traauwd mit Gré Paagman en op 7 april 1940 wer ons eerste dochter geboren. Op 8 april mog ik áín dag noar hoes op potjeveziede.
Op 9 april werden ale militaire verloven ientrokken.
Op 19 april wer deur minister-president De Geer r veur t haile laand stoat van beleg ofkundegd.
Op 10 maai, dou oorlog oetbrak waas der smörgens vro veur de soldoaten n radio-tousproak deur premier de Geer:
‘De toekomst kennen we niet, maar in Gods kracht en naar het licht dat Hij ons geeft, willen wij doen wat voor menschen mogelijk is om haar veilig te maken voor ons en onze kinderen. Wij willen dat doen in rusteloze activiteit, de armen gestrekt en de lendenen omgord, maar om het dan verder alles vertrouwend in handen te stellen van Hem, Die ook door de diepste duisternis voert naar Zijn wonderbaar licht.’
t Verstand laip Bernard ien kloeten, dou e dizze toal van minister-president aanheurde! As of e godbetert ien reffemaaierde kerk zeten haar.
Ien Oethoezen kwamen mensen op stroat bie nkander. Groot paniek! Wais t al? Oorlog is oetbroken! Duutsers bennen bie Nijschaans grins overstoken. Drukker Bakker steutjede tegen zien personeel: ‘Goa mor noar hoes, ik heb gain waark meer veur joe! Geld is niks meer weerd en nou is ons bedrief kepot!’ Alje Bolt, auteur van t bouk ‘Geschiedenis van Uithuizen’, ging van Drukkerij Bakker noar hoes. Zien moeke trof hom op n stoul ien keuken aan: ‘Nou, wat dustoe hier?’
‘t Is oorlog! Bakker het ons noar hoes tou stuurd.’
‘En nou mainstoe, ik goa mor zitten en noagels dreugen?
Kins toen wel doun, ja. Mot neudeg aanschovveld worden!’
Van verren klonk t gedreun van t opbloazen van bruggen.
n Bericht kwam deur: Stad is vrezelk bombardeerd!
Oet Aschendorf waas n fiets-eskadron tegen Nederland oprukt. t Waas schier zummerweer. Wel wait, hemmen Duutse soldoaten nog genoten ook van heur prachtege fietstocht! En van koien, haildaal ket oet, veur t eerst weer op t gruinlaand, steert ien t èn, hoog op poten, kop oet zied!
11 maai: zoaterdag. Ien Oethoezen haren veul lu noar radio lusterd. Elkenain wis: Grebbelinie waas onneemboar!
12 maai: eerste Pinksterdag, tussen 10 en 11 uur smörgens.
Lu kwamen net te kerk oet, dou ze n peloton Duutse soldoaten aankommen zagen, mit peerdewoagens en op fiets. Blink wer bestemd as rustploats. Dörpskiender drongen nijsgiereg dichterbie. Veldwachter Koolen bewoarde order. Gainain kon genog Hoogduuts, dat ze soldoaten verstoan konnen. Gelukkeg kwam meneer Groenhoff, directeur van t postkantoor, derbie. Dij sprak wel Duuts. Soldoaten zeden dat ter ien t dörp veur heur veur áín naacht kwartier moakt worden mos. Joa, mor woarzo din? Veldwachter Koolen bedocht wat: ‘Bie Gerard Bouwman ien Moushörn mot t mor wezen!’ En doar ging t hìn mit fietspeloton!
Soavends werden boven Oethoezen laange flitsen deur lucht zain. Engelse vlaigmesienen kwamen op Emden òf en werden deur t Duutse ofweergeschut vanof t aailaand Börkum beschoten.
13 maai, moandag, 2e Pinksterdag: Duutse fietspeloton ree weer vot, richting Oskerd. Waas der ien Oethoezen aans niks as n Duuts fietspeloton op Dadatournee west?
Bernard: Ik waas betrokken bie verdedeging van t vlaigveld Ypenburg tegen Duutsers, dij mit parachutes omdeelkwamen.
Zo laang as ze ien lucht hongen, moggen wie nait op heur schaiten. Dat zol tegen t internatsionoale oorlogsrecht west hemmen.
Mor Duutsers stonden nog mor haalf op grond, of ain van heur schoot n koegel dwaars deur mond van mien kammeroad, bakker Visser, van op houk Hoofdstroat/ Startstroat. Koegel ging bie mond ter ien en deur nek ter weer oet. Morsdood.
14 maai, dinsdag: elkenain ien Oethoezen ging gewoon weer aan t waark. Ook bie Drukkerij Bakker.
Smirregs kwam t bericht op radio van t bombardement van Rötterdam. Nederlandse capituloatsie wer bekend moakt. Lanteernpoalen bleven snaachts van dou òf aan oet.
Bernard: Mit aigen ogen zaag ik hou zo’n zes vlaigmesienen t centrum van Rötterdam platgooiden.
Van mien sectie van 22 man bennen 7 of 9 man omkommen.
(Ien juni wer Hermann Conring installeerd as Beauftragte (vertegenwoordeger) des Reichskommissars veur pervinsie Grunnen. Conring kwam oet Weener (net over de grìns bie Nijschaans). Hai prout ook Plattduuts).
Bernard: Noa overgoave mozzen ale militairen op last van Duutsers heur geweren onkloar moaken en dou noar heur kezèrns weerom. Mit tiendoezenden aander jonges kwam ik ainks ien kriegsgevangenschop, ook al heb ik dat nooit zo ervoaren. Eerst wer ik n dag of vaaier onderbrocht ien overdekte peerdemaart ien Delft en dou mos ik mit mien onderdail weerom noar Soendaschoul ien Haarlem.
Boerenzeuns en -aarbaiders moggen noar hoes. Vak-aarbaiders mozzen wachten op transport noar Duutsland.
Verlof om trug noar hoes te goan, duurde mie te laang.
Noa vaaier weken naaide ik ter oet. Lopend ging ik op Oethoezen aan. Net boeten Haarlem stak ik mien doem op veur n aankommende auto. n Duutse jeep mit twij Feldwebel:
‘Wohin?’
‘Groningen.’
‘Einsteigen!’
Verder vrougen ze mie haildaal niks. Waren óók nog mor begunnelingen ja! Op zo’n mement brekt zun even deur!
Ien Stad pakte ik traain noar Oethoezen. En zo kwam ik op t laange lesten aan bie vraauw en dochtertje!
(Stried ien maaidoagen van 1940 het 2200 Nederlandse jonges t leven kost en 2700 roakten gewond).
Engelbert: 8 oktober 1941: Ik waas oplaaid tot telefoon- en telegroaftechnicus en wer oproupen veur Luchtmacht.
Begun jannewoarie 1942 kwam ik bie t onderdail van de vervangingstroepen.
Bernard: Op 20 feberwoarie 1942, rond negen uur smörgens, onder nijsoetzenden van Radio Oranje, doar ik mit dokter Jansma noar zat te luustern, wer ons zeun Jan geboren.
Mit dokter Jansma luusterde ik geregeld noar Radio Oranje. Illegoale radio haar ik bie ons op t gemak bezied stopt.
Dat waas zo’n holten gemak mit schietemmer ien t midden.
23 meert: Ale Nederlandse mannen van 18 joar en older werden verplicht tot de ‘Arbeitseinsatz’: waarken ien Duutsland. Ien t zulfde joar kwam de Landelijke Organisatie voor hulp aan onderduikers (LO) tot stand.
Vanòf 1 april wer t Arbeidsdienstplichtbesluit van kracht. Jonge mannen mozzen heur aanmelden bie Aarbaidsdainst.
Bernard: Ik waas 29 joar en besloot mie nait te melden. Thoes dook ik haalf en haalf onder. Mor Beauftragte Conring dee zien Nazi-best ien Grunnen en t wer aal gevoarleker veur mie. Bie onroad, as Duutsers ien Oethoezen n razzia hillen om onderdoekers op te sporen, kon ik mie verschoelen op boerderij van Smid-Langhoes, tussen Doodstil en Röppen. Leden van de LO in Uithuizen, dokter Jansma en juffrouw Hoff, kregen t via de N.S.B.-börgmeester van Oskerd veur nkander dat ik weer noar hoes tou mog.
Mor ik mos eerst op t gemaintehoes beloven, dat ik aan Aarbaidsdainst dailnemen zol. Dij belofte ben ik nooit noakommen. Ik dook weer onder.
Engelbert: Begun april 1942 tot ènd maai waas ik ien Noorwegen, Oslo/Drammen. Van ènd maai tot april 1943 waas ik ien Rovaniemi, bie poolcirkel ien Finland.
(26 november: ale börgmeesters ien pervinsie Grunnen kregen n telegram, doar ien ston dat ale jeuden arresteerd worden mozzen en noar Westerbork transporteerd).
Bernard: Ien 1943 verhoesden Gré en ik mit ons baaide kiender van Kaakstroat noar ‘Café Bos’ ien Hoofdstroat.
Dag en deur wer ik deur kappeloan Cormeling of zo, van te veuren woarschaauwd as der n razzia op til waas.
Mor ik wer verroaden en van hoes hoald deur twij N.S.B.-landwachters.
Ien ainen stonden ze bie ons midden ien keuken:
‘Jas aan, en mitkommen!’
Roomse kerk Oethoezen, trappens noar koor en toren
‘Mien pet! Dij mot ik ainks nog wel even ophoalen.
Heb ik boven op t koor aan kapstok hangen loaten.’
Mien plan waas om tussen kerkgewelven deur te kroepen en der oet te naaien. Mor ze laipen mit mie mit noar boven!
‘O, verrek, pet hangt ter nait meer. Nou, din wait ik ook nait woar of e bleven is.’
Twij doag zat ik vaast op plietsiekezèrn. Gelukkeg wis dokter Jansma veur mie n t.b.c.-verkloaren te regeln, zodat ik nait meer veur Aarbaidsdainst hufde op te kommen.
Ènd april 1943 besloten Duutsers dat de 300.000 Nederlandse soldoaten ien kriegsgevangenschop noar Duutsland kommen zollen. Doar heurde ik nait meer bie.
Engelbert: Op 24 januari 1943 overleed mien bruier Hermann, noadat e ien Oekraïne n schotwond aan haalsslagoader oplopen haar. Hermann is negentien joar worden. Vanof april tot ènd juli zat ik ien Zuud-Frankriek.
Op 20 april kreeg ik Kriegsverdienstkreuz II. Klasse mit Schwertern, toukend as Stürungstruppenführer unter winterlichem Einsatz in Lappland. Zowat ien haalf Europa heb ik ons aigen vervangende Duutse telefoon- en telegroafverbiendens aanlegd. Overal woar de Luftwaffe van n vlaigveld gebruik mouk. Van ènd juli 1943 tot feberwoarie 1945 zat ik ien Kroatië. Vanof feberwoarie 1945 ien Hongarije, Slowakijë, Tsjechië en Oostenriek.
Bernard: Aan t ènd van oorlog wer schuur van `Café Bos’ ien beslag nomen deur Duutsers en NSB-ers.
Ien legere schoul noast ons waren Duutsgezinde jonges onderbrocht, dij oplaaid worden zollen veur Duutse Wehrmacht. Ien ons schuur wer n grode kookpot installeerd. Kok slaip ien ons opkoamertje. Ik kon goud mit hom opschaiten. Loader bleek dat dizze kok, Pé Dijkhoff, n achterneef waas van mien toukomstege twijde vraauw.
20 april 1945: Oethoezen wer bevrijd deur Royal Canadian
Rangoons van t Eerste Canadeze Legerkorps, of deur t Canadeze Regina Rifle Regiment.
Bernard: Ik ging mit ons bovenbuurman boven op t platdak liggen. Kieken hou Duutsers mit peerdewoagens bie Mij laans noar Delfziel vluchtten. ‘Joa zigs wel Bernard’, knees buurman, ‘doar hoas geboren is, doar wil e weer hìn!’
En ook zagen wie hou Canadeze tanks en motorwoagens oet Oskerd aankwamen.
Rond n uur of elf waas Oethoezen bevrijd. Áín van Duutse soldoaten smeekte Gré en mie dat e bie ons ien hoes onderdoeken mog. Hai wol absoluut nait weerom noar Duutsland. We duurden t nait aan. Ons schuur wer opnijs ien beslag nomen, mor diskeer deur n Canadeze Divisie. Ons kiender hartstikke blied mit dizze nije soldoaten. Heur sukkeloa waas gloepend lekker!
Bie bevrijding werden ale dainstplichtegen weer oproupen.
Ik kreeg opdracht om Evert Schut, n goie kennes van ons, van hoes op te hoalen. Hai waas N.S.B-lid west. Ik waaigerde:
‘Dat dou ’k nait. Ik wait dat e nooit wat doan het.’
‘Joa, din kins vót wel weer noar hoes tou goan, want din kinnen wie die nait bruken!’
Ik mos vot mien geweer ienlevern. Mooi blied!
Op 29/03 2016 ging t tillevisiepergram 1 Vandaag over stried om Ypenburg, Valkenburg en Ockenburg. Oet dizze oetzenden zol blieken dat t Nederlandse leger van dij stried n dikke toesternust moakt haar! Nederlandse soldoaten haren t doar zó op de zenen had, dat ze verkeerde kaant oet schoten!
Hou ie van oorlogshelden zo mor ongelukkege haalsknoken worden kinnen!
Dat pergram het Bernard nait meer mitkregen.
Toch haar e dat nait zo slim vonden, as dou e vernam, dat zien zeun veur herhoaling van militaire dainstplicht waaigerd haar. Laandverroader!
7 maai 1945: Duutse generoal Jodl accepteerde te Reims de onveurwoardelieke overgoave.
Ènd van Twijde Wereldoorlog, mor nait veur Engelbert.
Tot duswied waas e op oorlogsroakeldais west!
Noa oorlog wer t eerns veur hom.
Engelbert: 8 maai 1945: ik zat ien Liezen (Steiermark), tussen Amerikoanen en Ruzzen. Wie waren ien Amerikoanze zone. Duutse Wehrmacht haar ons ontsloagen, wat Amerikoanen nait erkenden. Wie meldden ons op t buro van börgmeester aan as börgers en kregen levensmiddelnkoarten.
Noa n week kregen wie wènst noar hoes, en gingen mit traain ien noordelke richting. Ien Braunau am Inn (Hitlers geboortestad) hemmen Amerikoanen ons op 23 maai 1945, twij week noa t ènd van oorlog, oet n gouderntraain plukt en ons ien n kamp opsloten. Omdat wie ien Duutsland onder Britse bezettingszone villen, werden wie nait doalk vrijloaten.
Loader werden wie aan Engelsen overhandegd en deur heur op 24 augustus 1945 ien vrijhaid steld.
Aal mien militaire identiteitspapieren waren mie deur Amerikoanen ofpakt. Op 28 augustus waas ik weer thoes, bie moeke Schlömer-Dreyer en bie mien zuster Sini en heur man Erwin. Moeke zee dat Pa op vaaier junie, drij moand veur mien thoeskomst, overleden waas. Dou brochten Engelsen mie noar Rhede aan Nederlandse grins. 80% van dit dörp was verhinneweerd. Wie mozzen noodwonens en -stalen baauwen. Doar waas ik ook nog ien 1946. Destieds woog ik nog mor 60 kg. Nou 100.
Mien femilie is deur baaide Wereldoorlogen stief aanpakt. Oom Nicolaus het ien Siberië gevangen zeten. Ain van zien zeuns is ien oorlog ien Rusland omkommen. En zien jongste zeun Josef is ien oorlog mit n U-boot vergoan. Mien bruier Hermann is zo as al zegd oet tied kommen as gevolg van n schotwond ien haalsslagoader.
