Grietje van Jans Mak

Grietje was n dikke stommelhak. Aiglieks al van kinds of aan.

Ze mout dou n moal oet kinderwoagen flikkerd wezen. Doar zel ze heur stovvelachteghaid wel aan te daanken hebben. Nooit is der recht dudelkhaid verschaft, hou t wicht aan heur melleur komen is.

Moeke en ok dokter Berends hebben heur der nooit over lös loaten. Doudestieds is der wel ains proat van west, dat Jans, dij bavioan heur in n dronken bui oet koetse mept haar. t Rechte is man der nooit over wies worden, mor dat dut aan zoak ok niks of. Grietje zat der mit en strampelde deur t leven.

Der mout doudestieds wel wat aan haand west wezen, den noa t veurvle van Grietje was t mit zoeperij van Jans Mak doan. t Wicht haar hom bliekboar as lutje potje vanoet kinderwoagen tam moakt. Qua verstand was der niks mis mit t wicht.

t Was n loze, dij specioal heur voader om lutje vinger wond. Voader Jans keek heur noar d’ogen. Meschain haar e wel wrougen over wat e heur vrouger aandoan haar? Wel zel t zeggen? Ok loatere komst van n soortgenote kon doar niks aan veraandern. Nait dat Harma verstöt wer, zo was t ok weer nait, mor Grietje haar aaid bie heur voader n streepke veur.

t Was n allernuverst wicht om te zain. n Schier kopke, omzoomd deur n bos goldgeel hoar. n Lientje om van te wottertaanden. Wel aine, woar je wel wat mit te stellen konden kriegen, as je as olden der nait aaldeur oog op hielen. Nou was dat leste Jans wel touvertraauwd. Bie alens wat t wicht undernam, stond hai der op snoede bie.

Veur Griet tot vervelends tou. Hou ze ok zee, dat ze best in stoat was op heur aigen te pazen, Jans wol der schienboar nait aan. Ze luip ja nait in zeuven sloden tougelieks, haar ze hom ains in vergreldhaid toubeten. Dat was veur Jans wel n bedie pienlek, den zo haard luip ze ja nait.

Deur vle was t aine baintje schienboar wat in verdrokken roakt en bie d’aandre achterbleven. Zodroa ze zat, was der niks van te zain, mor zodroa ze göng stoan, wazzen ogen richt op ‘kwattoa’. Meeliedend wer ze noakeken, mor doar koop je as opgruiende tiener ja nait veule veur.

Op legere schoule haren ‘lesboeren’ wel es steveg ingriepen mouten, as t wicht weer om heur scheel ploagd wer. Nommedags kwam ze din weer thoes en konden ze aan heur snoetwaark zain, dat t weer mizze was. Voader Jans stond votdoadelk in staaigers om verhoal te hoalen. Vraauwlu wolden doar niks van waiten. Schoule zol t wel regeln.
Eer zie heur der mit göngen bemuien, mos t wel aarg slim oet d’ haand lopen. Mainsttieds was t nog n belerende proat votdoadelk weer over en huilden ze rekens mit heur tekörtkomens.

In t zaikenhoes in Stad haren geleerde doktoren zok over heur minne ‘underdoan’ bogen, mor konden zölfs mit n bult kuunst en vlaigwaark niks meer veur dij ‘tobbelviske’ doun. Hou t heur ok van heur begroodde. Mog ja al blied wezen, dat ze heur bain zo wie zo nog had. Veur t zölfde geld of nog minder, haar heur linker bain der of mouten, mor dat wollen ze de rechter ja nait aandoun, zee n jonge ‘snieder’. Wol schienboar lolleg wezen, mor dij opmaarken nam ze hom nait in daank of. Mog dij proatjesboksem nooit meer lieden.

“Zo, dat waiten wie din ok weer”, zee ze gemoakt wiereg tegen heur olden, dij vanzölfsprekend mit noar Stad ofraaisd wazzen. Jans haar dij ‘misbaksel’ geern aan kop haauwen. Kende as e helleg wer, zien aigen krachten ja nait. Bie t denk aan t reseltoat van dat moment van onbedachtzoamhaid boog e kop.

As e dou mor nait zo zopen en beder luusterd haar noar smeekbee’s van zien jonge vraauw, was dit aarge ja nait beurd. Vraauw haar hom verdraiteg aankeken mit heur grode blaauwe ogen en t popke haar mor blerd en blerd, der zat ja gain ho in.

In n ogenblikske van verstandsverbiestern haar e dou n hengst tegen woagen geven. Grietje, dij dekentje oftrapt haar, omreden ze woarschienlek moagkrampjes haar, was der oetzaaild en mit linkerbain bemieterd te laande komen.

Ol dokter Berend haar t kind underzöcht. t Baintje op toafel in t achterhoes zo goud en zo kwoad as t göng zet. Ogenschienlek haar e dou wat over kop zain. Ze was en bleef der euvel mit aan. Dokter was n poar joar loater noar d’ overkaande goan. Dij konden ze nait meer tot verantwoorden roupen. Wat haar dij kerel hom destieds oetfoeterd. Van schrik was e inains weer nöchtern worden.

Woar e zien verstand had haar? t Was zien schuld, as t popke der wat aan over zol holden. Dat Jans zok d’ogen oet kop mos schoamen, dat e zien dure geld beder aan vraauw en kind kon besteden. Dat e beder nog nait aan jongen begönnen kind haar, as e doar nog nait riep veur was. Dit is mor n klaaine bloumlezen oet wat dij grieze medicienman hom toubeten haar. t Popke kreeg n zetpil in t gat, van dij gevolgen ze minder piene zol kriegen.

Elke pille, dij zien Kloazien in heur kontje klontjede dee hom in nkander krimpen van piene. Kon e dij noareghaid mor van t wicht overnemen. Mor gedoane zoaken nemen nou ainmoal gain keer. Mit zien schuldgevuil zel e wieder mouten leven, doar holp hom gain laive moeke aan.

Nait dat e zien dochter stok en stain verwende, mor ze kon bie hom wel n potje, en wel n haile grode, breken.
Van dij noodlottege dag of aan, zag man Jans nait meer in kroug. Hou der ok deur zien vrougere ‘kammeroaden’ ok op hom inproat wer. Huil vout bie stok. Om dizze krougtiegers zat e meer mit, as om verlegen. Dat volk luit hom nou zakken as n bakstain. Zagen hom in t vervolg hail nait meer stoan, mor dat zol hom n worst wezen.

Kreeg der zoveul beders veur terogge, dat e veur gien gold zien olle leven weer oppakken wol. Hai en ok zien femilie kwam t allent mor ten goie. Ok thoes wer Kloazien gain druppel draank meer aan hom kwiet. Haar nog aaltied spiet as hoaren op kop, dat e dou gain ‘putwotter’ dronken haar. Beraauw komt aaid noa de zunde, wordt der deur domnees aaid zegd. Jans Mak kon doar ja over mitproaten.

Kloazien het hom nooit kroon op kop zet. Wenneer t melleur van heur Grietje ains bie touval ter sproake kwam, muik ze heur der voak mit wat voage opmaarkens over n ongelokkege vle rad vanof. Doarveur was ze nog aaltied veuls te gek op heur ‘kerel’. Zo as hai zok noa t veur Grietje zo raampzoaleg ongelok aansteld haar, verdaint vervaast n hoofdpries.

Allain was t spiedelk dat t eerst zo wied mos komen. Lu mag din wel wat gissen, mor zegt t taimke nait: “Gissen dut missen!”. Doar mossen ze t in ieders geval mor mit doun. Grietje het nooit deurvroagd over t woarom van heur kwoal. Ze wer doar ja ok nait beder van. Aal waiten, mokt nait gelokkeg.

Kloazien en Jans akkedaaierden meroakel, noa t dreuge leggen van Jans. t Geld dat e inbrochde, kwam nou regelrecht in hoesholdknibbe en nait meer dails in loa van kastelaain. Nait dat t wicht doodongelokkeg was deur heur scheel, nee in tegendail.

Zie was t zunneke in hoeze Mak. Heur snoatertje kon man thoes om de hoaverklap heuren roateln. n Echt wupsteerntje, dij wereld nam, zoas t tot heur kwam. Vanzölfs kreeg ze of en tou wel es n mizze dag, as ze mit neuze drokt wer op heur bepaarkens. Mor over t algemain snapde gain mensk, woar ze moud vandoan huil.

Kon leren as de beste. Ain moal overaalzen en t zat bie heur al in t snötje. “Goud luustern”, was t steevaaste antwoord op vroage, hou t doch meuglek was, dat ze zo makkelk leerde. Ze haar der n bult zinneghaid aan en dwarrelde as n zunnestroaltje deur t leven.

Jans haar van le en nog wat oetviggelaaierd om heur t verploatsen zo makkelk meugelk te moaken. t Aine hölp nog minder as t aander. Wel haar ze n aangepasde schoune, woardeur ze wat rechterop luip en heur linkerheupe nait aalweg zo’n knovvel kreeg.

Zo klotjede femilie Mak wat aan. Noa legere schoule, was t gain vroage, woar t wicht noartou zol goan. Eerst mor ains zain t pepier van t VWO te hoalen. Dat leek ‘deskundegen’ n fluutje van n cent. Ze haren liek. In ain toer göng t deur noar t Akkedemie. Ok mit heur haanden en wel specioal heur vingers kon ze meroakel overweg.

Kreeg op Meziekschoule, noa blokfluit pioanoles, woar ze n bult plezaaier van haar. Le frustroaties kon ze aan t klevier der oet rouzen. Hoesgenoten heurden al aan heur speulen hou vlagge der bie hing. Zai zol wel noeit n concertpioaniste worden, mor dat was ja ok nait neudeg. t Was veur heur wel n oetloatklebbe en n weerdevolle vervangen van heur scheel.

Zo makkelk as Grietje was, inains was ze aankomen mit n mitdailen. In t vervolg haitte ze boeten deure Gerda en doarmit oet. Mit dij noame doar kon ze nog es mit veur dag komen. Omreden ze ok nog stroblond hoar haar, lag ‘dom Grietje’ ja veur d’ haand. Moeke Kloazien vond t maale fiebelekwinten, mor Jans kreeg ze op heur pad. As t wicht dat nou geern wol. Gerda klönk hom nait onoardeg in d’oren. Zoas zovoak, huil Kloazien heur mor stille. As vaar haanden op ain en t zölfde lief liggen, krieg der din mor es n vinger tussen.

Gerda mog din wereld noar boeten tou veur n doedelzak aankieken. Hou t er in heur om weg göng, wis allain heur moeke as ze nadde slobe weer es veurtiedeg omwisselde. Sluig heur meroakels goud deur t leven. Mit aangeln kwam ze ok gain stap wieder. Klasgenoten zaten nait te wachten op n treurwilge, n zoerproeme of sikkeneureg eelsk petret.

Pebeerde zoveul meugelk mit te doun, al viel dat heur somtieds wel es bar stoer. Alens woar ze bie zitten kon, was gain probleem, mor as ze rad noar d’aandre kaande mos, was ze der euvel mit aan.

Schoullaaiden haar heur ainmoal t veurstel van n rolloator, n ‘bejoardenfietse’ doan. As e dou n vinger in heur mond had haar, was e vervaast aine kwiet west. Wat was Gerda helleg west. Wat of e wel nait mainde. Ze kon din wel nait zo rad oet stee komen, mor wieders was der mit heur niks mis. Loater hebben ze heur t hou en woarom van dij vroage beder oetlegd.

Ze bedoulden der ja niks mis mit. Baaide pertijen hebben der dou t zwiegen mor tou doan. Overtuugd van goie bedoulen dij hier achter school, het Gerda heur veur ains en aaltied dudelk moakt, dat ze doar nog gain verlet van haar.

Doch was ‘roeze’ nog aargens goud veur west. In t vervolg stond der aaid n fietse bie boetendeure. Om de beurt kreeg ain van t staarke geslacht heur under dikke pret achterop, as ze ains boeten deure wezen mossen.

Hazzenschrabers haren schienboar op socioal terraain wel meer in hoes, din allent n bult regels en formules.
Noast n poar wichter woar ze aaid mit optrok, kreeg ze stoadegiesaan ok wat oog van maanleke leergenoten.

Veuraal Hendrik van n boerke oet t Drentse Glimmen mog heur bliekboar wel lieden. As n stoterse hoane was e aaid in buurte van Gerda te vinden. Heur al din nait oetsproken vroag, was zien gebod. Of ze nou en din wel es pruddelde, dat zie zölf…

Onmiskenboar luit ze heur dizze aandacht groag aanleunen. Nait dat ze verkerentjederij haren of zo, mor ze wazzen mainsttied wel in n’kaans buurte te vinden. As je aine vonden haren, huifde je d’ aander nait meer te zuiken, wer der wel ains zegd. Doch gunden ze heur n bedie gelok. t Was ok gain kaddepis, woar t wicht mit behept was. t Begroodde paardie jongkerels, dat ze al min of meer verzegd was, ok zie haren geern es n haangeltje noar dit bloumke oet willen waarpen.

Thoes trök ze n bult op mit Harma heur drij joar jongere zus. Dij paazde heur tempo voak aan, aan dij van Gerda. Winkeln in Stad was aaid dikke lol. Noa ofloop van heur gestruun, n kopke kovvie bie Hema of V&D.; t Slik wer doarbie betoald oet knibbe van Harmke. Zat touvaleg nog wat in, vertelde ze, mit n lag in d’ogen. Gerda dochde, dat heur ‘pipa’ doar wel meer vanof waiten zol. Wenneer zien oogappel t noar sin haar, was t hom wel n poar stuver weerd.

Sneu genogt van heur scheel, dat doar nou niks aan te doun was, veur t ovrege kon elks zok mit heur zain loaten. Trots as n paauw haar e heur veursteld aan zien ollu, dij t niks nait grootse wicht as ze duurden, groag in d’aarms sloten haren.

Dat t oetendelk doch nog op n ‘miskoop’ oetdraaid was, lag nait zozeer aan t jong of t wicht, mor noa wat verkennens kozen ze doch nog veur n aander. Nait dat ze heurden bie t gezelschop van dizze op n vrizze en dije op n nije, mor ze wazzen ja jong en haren wereld nog veur heur liggen.

Dou ze leeftied van doezend weke al roemschoots pesseerd was, wer ze as ‘Meester in de Rechten’ beëdigd en kwam ze as jongstbedainde op ketoor bie notoares in t noabureg dörp. Mainst zittend waark. Aan ‘laifhebbers’ gain brek, mor woare Jokkop was ze nog nait tegen t lief lopen. Op ketoor kwamen dij wereldbestörmers ja nait.

Aan sport haar Gerda n bruiertje dood, om reden ze nait recht oet stee kon komen en in bioscoop is t mainst duuster. Wel göng ze mit n poar wichter wel ains n oavendje ‘stappen’, mor ok din kon ze slecht oet vouten.
Daansen of aanszins wat maaljoagen was der veur heur maistens nait bie. Vuilde heur voak t viefde rad aan woagen en verzon op duur n hoop lapzakkerij om der veur vot te komen.

Mit heur jongere zus reden ze wel es stokje in auto van heur voader, mor dou dij noa n haartaanval, n open haart operoatsie, woar e nooit recht meer d’olle wer, der noa naauw n joar der nog n roffeltje overheen kreeg en t loodje legde, was d’oareghaid der veureerst of.

Dou der n jong om heur zuske kwam, dij volkomen hoteldebodel mit n hail nust vlinders in buuk as n kip zunder kop deur t hoes banjerde, har Gerda t idee, dat ze noast heur voader in t zölfde joar ok nog heur zuske kwiet was, nou joa, veur heur gevuil din, haar ze t eerste tied nait nait zo braid meer.

Zo göng t leven in hoeze Mak zien gangetje. d ‘Aine joargetiede volgde in n stoadeg tempo d’aander. Joar in, joar oet. Op n reunie van Akkedemie kreeg ze kunde aan n jongskerel van n veurege lichten. Kwamen aan proate en van t ain kwam t aander.

Ok hai was nog n ainspaanjer. Was avvekoat worden bie n grode zoak in Stad. Haar t meroakel noar t sin. Ok bleek e nait ‘honderd persent’ te wezen, noar e vertelde. Eerst wazzen roem tien joar leden zien ollu mit hellege kop oet nkander goan. Soamen mit zien bruier en jongere zuske was e bie zien moeke bleven. Bie heur voader kwamen ze zelden of nooit.

Noa hertraauw van zien oldske was e op koamers goan, mor wol nou stommegeern wel n underkomen veur homzölf en eventueel in toukomst zien doefke.

“Overaal is wel wat, behleven in middegpot”, zee heur voader aaid, as e t op heube had. Ze zagen mekoar regelmoateg. Pruiten ‘s oavends urenlaank veur tillefoon. Stuurden nkander ‘stroombraifkes’ bie t leven en noa n dik joar hebben ze in Zuudwol bainen under t zölfde toafel stoken.

Ze wazzen wies mit mekoar en femilie aan weerskaanten mit heur. Wazzen wies mit t twijtal dat aan heur zörgen wer touvertraauwd. t Göng heur zo veur wind, dat ze der wel es kriebels van kregen. t Was ja sikkom te mooi om woar te wezen. As dit mor goud bleef goan. Dat bleef t, van dij gevolgen dit ‘sprookje’ nog joarenlaank votduurde.

Zunder boetensporige bulten en koelen, paazden ze heur noadloos aan in t dörp. Nait dat ze in le veurop luipen, mor wazzen nooit te bemieterd heur staintje in bepoalde aksies mit te bloazen.

t Was mit recht n hoes van ‘Hol aan’, elks kon hier mit le laif en leed teregte. Of zoas ze mit kouletters op gevel schilderd haren: “De inloper”. De wereld lu konden hail makkelk weg der noar tou vinden. Gain mensk wait, wat heur of hom in toukomst nog boven kop hangt. Mor Gerda en Hans haren der le vertraauwen in.

Noa twij joar driggelde der n nuver wieske op t heim rond. Heur voader snakde, dat t ok ja gain meroakel was mit zo’n aibels mooie moeke, wat heur de vlammen dee oetsloan. “Ach maale, dou doch normoal”. Mor t was wel n bewies, dat t tussen heur baaident wel goud zat.